نگاهي به سير تحول طرح هاي توسعه كلان شهر تهران

نگاهی به سیر تحول طرح های توسعه کلان شهر تهران

طرح های جامع و طرح تفصیلی جدید شهر تهران خصوصیات، اهداف و ضرورت ها

مقدمه:

طرح جامع جدید تهران، سند راهبردی- ساختاری جهت توسعه پایدار و هماهنگ کلانشهر تهران و ساماندهی این شهر است. در این سند، با توجه به جایگاه و نقش جهانی، ملی و منطقه تهران، چشمانداز توسعه ترسیم شده و راهبردهای تحقق آن (زیست محیطی، اجتماعی – اقتصادی و کالبدی) در زمینههای لازمه مشخص گردیده است.

در سند موصوف براساس ایده ساختاری توسعه شهر، سازمان فضایی شهر که چشمانداز کالبدی توسعه شهر است، ارائه و بر مبنای آن نحوه استفاده از اراضی در محدوده شهر، پهنهبندی و با ضوابط و مقررات مورد لزوم، تدوین گردیده است.

مأموریت اصلی این طرح، تهیه اسنادی برای هدایت و کنترل توسعه شهر، به ویژه کنترل تحولات کالبدی و نحوه استفاده از اراضی است. بدین منظور، مسائل حیاتی و اساسی شهر و راهبردهای حل آن با انجام مطالعات لازمه اجتماعی – اقتصادی، زیست محیطی و کالبدی مشخص شده است.

طرح جامع جدید تهران، سندی است جهت مدیریت شهر و احیای مجدد آن، براساس فکر، اندیشه، برنامه و طرحهای سنجیده ، که ضمن رفع نیازها و پاسخگویی به کمبودها، موجبات استفاده مناسب از توان و قابلیتهای بالقوه و بالفعل شهر را به همراه ساماندهی ساخت و سازها و عمران شهری براساس ضوابط و مقررات مناسب، امکان پاسخگویی به مردم، سازمانها و مدیریت شهری را فراهم ساخته است.

طرح جامع جدید تهران که تهیه آن ضرورتی انکارناپذیر محسوب می شد، در تاریخ ۵/۹/۸۶ در شورای عالی شهر سازی و معماری تصویب گردید.

در این نوشتار سعی گردیده به روند مطالعه طرح های شهری و دلایل عدم تحقق پذیری آنها پرداخته شود و در نهایت به بیان ویژگی آخرین طرح جامع شهر تهران و الزاماتی که جهت تحقق پذیری این طرح وجود دارد، مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

– پیشینه رشد و گسترش تهران

شهر تهران که با شروع دوران قاجاری پایتخت کشور شد، جمعیتی حدود ده هزار نفر داشت، که در اوایل قرن شمسی اخیر با آغاز دوران پهلوی به ۲۰۰٫۰۰۰ نفر رسید. در این دو دوره، تهران تفاوت چندانی با شهرهای تبریز و اصفهان نداشت. رشد آهسته و گسترش موزون شهر تهران، از ابتدای قرن اخیر و با تمرکز امور حکومتی در آن و استقرار نهادهای جدید و الزامات دوران تجدد، دستخوش تحولی سریع گردید و طی دو دهه جمعیت تهران سه برابر شده و به ۶۰۰ هزار نفر در سال ۱۳۲۰ رسید.

سپس رشد شتابان تهران تداوم یافته و در سال ۱۳۳۵ جمعیت آن تا حدود ۵/۱ میلیون نفر افزایش یافت. بدینترتیب فاصله تهران با سایر شهرهای بزرگ بیشتر شده و تعادل شبکه شهری کشور به هم ریخت.

تهران در این سالها، تدریجاً با مسائلی مواجه شد که سابقه نداشت. مانند کمبود مسکن و حاشیه نشینی، کمبود آب، زیرساختها و خدمات شهری، ترافیک و… برای ساماندهی به این وضعیت، دو اقدام اساسی، آغاز شد:

● اول: تمرکززدایی از تهران و محرومیتزدایی از سایر مناطق کشور با محدود کردن استقرار صنایع تا شعاع ۱۲۰ کیلومتری تهران و گرایش به سرمایهگذاری در مناطق دیگر، که این رویکرد پس از انقلاب اسلامی نیز تداوم یافت.

● دوم: تهیه طرح جامع تهران که مطالعات آن در سال ۱۳۴۵ آغاز شده و در سال ۱۳۴۹ به تصویب رسید و شورایی نیز برای نظارت بر گسترش شهر تهران تحت ریاست نخست وزیر با عضویت تعدادی از وزراء و مسئولان محلی، تشکیل شد.

– طرح جامع اول شهرتهران (مصوب ۱۳۴۹)

مطالعات طرح جامع اول تهران زمانی شروع شد که این شهر در سال ۱۳۴۵ حدود ۱۸۰ کیلومترمربع وسعت و ۷/۲ میلیون نفر جمعیت داشت. طرح مزبور محدودهای به وسعت حدود ۶۵۰ کیلومترمربع و جمعیتی حدود ۵/۵ میلیون نفر را برای سال ۱۳۷۰ (افق طرح) در نظر گرفت. جهت گسترش شهر را به سمت غرب تعیین کرد و با تقسیم سطح شهر به ده منطقه با مراکز مجهز، شبکهای از آزادراهها و بزرگراهها را نیز پیشنهاد نمود.

در طرح جامع اول, تراکم جمعیت تهران از حدود ۱۵۰ نفر در هکتار به حدود ۹۰ نفر در هکتار کاهش یافته و به ازای هر نفر نیز حدود ۵۵ مترمربع انواع خدمات، ارائه می شد.

● در این طرح تصوری از شکلگیری کانونهای پرجمعیت در پیرامون تهران، مانند کرج (با حدود ۴۰ هزار نفر جمعیت در آن زمان), و اسلامشهر و قرچک، وجود نداشت.

● این طرح از سال ۱۳۴۹ تا انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷, مبنای هدایت توسعه تهران بود و براساس آن نیز، طرح تفصیلی بخشهائی از شهر توسط شهرداری تهران تهیه شد، که در حال حاضر فقط کاربریهای خدماتی منعکس در آن، ملاک پاسخگویی به مالکان و توافق احتمالی با آنها برای تغییر کاربری است.

– طرح جامع دوم (ساماندهی) – مصوب ۱۳۷۰

بعد از انقلاب اسلامی, و در سالهای اول انقلاب, همزمان با هجوم مردم به شهرها – به امید بهرهمندی از واگذاریهای گسترده زمین مجانی و یا ارزان قیمت- ضابطه «دو طبقه ساختمان روی پیلوت یا زیر زمین» (که در سال ۶۳ در بعضی نقاط شهر به سه طبقه افزایش یافت), جایگزین ضوابط متنوع طرح جامع قبلی شد.

وزارت مسکن و شهرسازی نیز بنا به وظیفه خود و با وقوف به ضرورت اصلاح این وضعیت, بازنگری در طرح جامع اول و تهیه طرح ساماندهی (جامع) تهران را از اواسط دهه شصت در دستور کار خود قرار داد.

همزمان با شروع مطالعات طرح ساماندهی, وضعیت نابسامان تهران برخی از مسئولان را نیز به فکر انتقال پایتخت انداخت و مطالعاتی نیز در این زمینه آغاز شد.

پس از اتمام مطالعات طرح ساماندهی (جامع تهران) طرح مزبور در سال ۱۳۷۰ به تصویب شورایعالی شهرسازی و معماری ایران رسید. همزمان, نتایج مطالعات انتقال پایتخت, یعنی زمان طولانی (۱۵ تا ۲۵ سال) و هزینه سنگین انتقال, مسئولان را از این فکر منصرف ساخت و در نتیجه برنامه «نوسازی سریع تهران» در دستور کار قرار گرفت.

در طرح جامع دوم، محدوده تهران و شبکه راههای اصلی آن، کمابیش همان محدوده و شبکه طرح جامع اول بود. ولی به جای ده مرکز منطقهای، جمعیت ۵/۵ میلیون نفر و سرانه خدماتی۵۵ مترمربع، در این طرح برای تهران پنج حوزه (شمال, شرق, جنوب, غرب و مرکز) و برای هر حوزه مرکزی در نظر گرفته شد, ظرفیت جمعیتی شهر به حدود ۶۵/۷ میلیون نفر افزایش داده شد و سرانه خدمات نیز، به ۳۲ مترمربع تقلیل یافت.

در این مقطع کرج و بسیاری از شهرها و آبادیهای دیگر منطقه نیز گسترش یافته و اسلامشهر، قرچک و کانونهایجدید متعددی نیز پدید آمده بود. در طرح جامع دوم به پیرامون تهران توجه شد، ولی بدون توجه به شهرها و آبادیهای موجود, برای استقرار جمعیت در منطقه تهران احداث ۵ شهر جدید را توصیه کرد، که ایجاد این شهرها تاکنون، تأثیر قابل توجهی در سامانیابی اسکان و استقرار جمعیت منطقه شهری تهران نداشتهاند.

با قطع کمکهای دولت و تأکید بر خودکفایی و خودگردانی شهرداری تهران، مقرر شد که اعتبارات مورد نیاز برای نوسازی سریع تهران از محل نحوه استفاده از اراضی, فراهم شود.

این سیاست با پایان جنگ و شروع دوران ثبات و بازسازی, مبنای کار قرار گرفت و بدین ترتیب طرح مصوب ساماندهی (۱۳۷۰) کنار گذاشته شد و هرگز ملاک عمل شهرداری تهران قرار نگرفت و هیچ طرحی بصورت تفصیلی و یکپارچه برای آن تهیه نشد.

– طرح مجموعه شهری تهران (مصوب ۱۳۸۱)

به موازات تشدید مشکلات شهر تهران, بروز تنشهای اجتماعی در پیرامون شهر و نواحی حاشیهنشین آن در سال ۱۳۷۳، توجه مسئولان را به پیرامون تهران و سایر کلانشهرهای کشور بیش از پیش، جلب شد.

طی سالهای ۱۳۷۵-۱۳۴۵, جمعیت پیرامون تهران (شهرها و آبادیهای واقع در استان تهران) از حدود ۷۰۰ هزار به بیش از ۵/۳ میلیون نفر رسید.

مجموعه کرج – شهریار – ماهدشت و آبادیهای میان آنها با جمعیتی در حدود ۵/۱ میلیون نفر, در غرب تهران, مجموعه اسلامشهر – مهاجرشهر – گلستان – رباطکریم و آبادیهای میان آنها در جنوبغرب تهران (محور ساوه) با جمعیتی حدود ۶۰۰ هزار نفر, مجموعه قرچک – ورامین – پیشوا (محور ورامین) و پاکدشت -فرونآباد – خاتونآباد (محور خاوران) و آبادیهای میان آنها با جمعیتی در حدود ۵۰۰ هزار نفر و چندین مجموعه پرجمعیت دیگر تا سال ۱۳۷۵ در پیرامون تهران شکل گرفت.

اغلب این کانونها، که به شدت وابسته به تهران بودند، حاصل اسکان غیررسمی گروههای محروم و کمدرآمدی بود که با شرایط بد اقتصادی و اجتماعی و کمبودهای متعدد در زمینه تأسیسات و تسهیلات و زیرساختهای شهری و امکانات اشتغال و خدمات اجتماعی, دچار ناهنجاریهای فراوان بودند.

بدیهی است که تهران نمیتوانست در محاصره این حجم عظیم جمعیت, با محرومیتها و کمبودهای فراوان, جزیره امن باقی بماند. توجه به این واقعیت باعث شد که موضوع «مدیریت و تهیه طرح مجموعه شهری تهران و شهرهای اطراف آن» (و سایر مجموعههای شهری کشور) در دستور کار دولت و وزارت مسکن و شهرسازی قرار گیرد.

از سال ۱۳۷۵ براساس مصوبه هیأت دولت، مطالعاتی در این زمینه برای تهیه طرح آغاز گردید، که نتایج حاصله در اوائل سال ۸۱ توسط شورایعالی شهرسازی و معماری و یکسال بعد توسط هیأت دولت به تصویب رسید. هدف این طرح ساماندهی به اسکان و استقرار جمعیت و فعالیت در قلمرو منطقه کلانشهری تهران بود.

راهبردهای اصلی این طرح تمرکززدائی از محدوده شهر تهران, تقویت کانونهای جمعیتی پیرامونی به لحاظ اجتماعی و اقتصادی و خدماتی، بمنظور خودکفائی نسبی و کاهش وابستگی آنها به تهران بود.

شرایط تحقق طرح نیز «ایجاد و استقرار نهاد واحد مدیریت سطح منطقه کلانشهری»، «حل مسئله اسکان غیررسمی» و «توسعه و عمران کانونهای محروم پیرامونی» بود.

در چارچوب این طرح، کنترل جمعیت شهر تهران، با سقف ۶۵/۷ میلیون نفر, (طرح جامع دوم تهران), مجدداً مورد تأکید قرار گرفت و برای شهر تهران ایفای نقش به عنوان پایتخت و یک کلانشهر در سطح منطقهای و جهانی در نظر گرفته شد.

پیشنهاد اساسی طرح, که ایجاد «نهاد واحد مدیریت منطقه کلانشهری», بود که به رغم تصویب، به مرحله اجرا نرسید و بقیه پیشنهادات این طرح نیز، در عمل مسکوت ماند.

طرح جامع تهران (۱۳۸۶)

شهر و منطقه شهری تهران، طی سالهای مدیدی که تاکنون تداوم یافته، بر مبنای برنامه و طرحی جامع مدیریت نشده است (با عدم تبعیت از طرح ساماندهی و عدم اجرای طرح مجموعه شهری تهران).

ضرورت نوسازی سریع شهر تهران با منابع مالی لازم برای آن و قطع کمکهای دولت برای عمران و نوسازی این شهر ، موجب گرایش به فروش تراکم و توافق با مالکان برای نحوه استفاده از اراضی گردید. این وضعیت پس از چند سال، پیامدهای مخربی در زمینه ساخت و ساز و نحوه استفاده از اراضی پدید آورد.

با تصویب و صدور پی در پی بخشنامهها و ضوابط محدود کننده مانند مصوبه ۲۶۹ کمیسیون ماده پنج مستقر در شهرداری تهران که ارتفاع ساختمان ها را به ۷ طبقه و مصوبه ۳۲۹ همان کمیسیون که حداکثر تعداد طبقات را به ۵ طبقه کاهش داد و اصلاحیه آن و…، تلاش گردید که وضعیت نابسامان ساخت و ساز تا حدودی کنترل شود. اما نابسامانی ها تداوم یافت و به تدریج جایگزین کردن برنامه و طرح به جای بخشنامه و دستورالعمل بین برخی از مسئولان تقویت شد و سرانجام به تصمیم برای همکاری شهرداری و وزارت مسکن و شهرسازی به منظور تهیه طرح جامع جدید تهران انجامید.

با توجه به تلاشها و اقدامات انجام شده و در دست انجام در شهرداری و وزارت مسکن و شهرسازی، مصلحت بر این اندیشه شد که طرحهای جامع و تفصیلی همزمان، و با مشارکت کلیه نهادهای اجرایی مرتبط و مؤثر و همچنین استفاده گسترده و هماهنگ از توان نهادها و نیروهای تخصصی، انجام گیرد.

ماموریت طرح جامع جدید تهران، استفاده از اندیشه، برنامه و طرحهای سنجیده برای مدیریت شهر و احیاء مجدد آن و ساماندهی وضعیت شهر تهران با تهیه اسناد توسعه شهری است.

تهیه طرح جامع جدید تهران، با رویکرد نوینی سامان یافت که از یکسو مبتنی بر تجارب کشور در چند دهه اخیر و ارزیابی و آسیب شناسی روش ها و رویه های متعارف بوده و از سوی دیگر با توجه به تجارب ارزشمند جهانی، از دانایی، الگوها و روش های نوینی برای برنامه ریزی توسعه شهری بهره گرفته، که به ویژه با شرایط بومی ما، سازگاری بیشتری دارد.

همانگونه که توضیح داده شد ویژگی این طرح وجود رویکرد نوینی بود که علاوه بر تجارب کشور در چند دهه اخیر و ارزیابی روش های متعارف از تجارب ارزشمند جهانی برای برنامه ریزی توسعه شهری بهره گرفته است. این در حالی است که با توجه به نیازها و اهداف جدید در توسعه شهرنشینی و شهرسازی، همانند حفاظت محیط زیست، توسعه پایدار، گسترش رفاه اجتماعی، بهبود گذران اوقات فراغت، بهسازی سیمای شهرها و بطور کلی “اعتلای کیفیت زندگی شهری” دیدگاه های جدیدی در عرصه شهرسازی ( برنامه ریزی و طراحی شهری) پدید آمده که الگوی تهیه و اجرای طرح های توسعه شهری را تغییر داده است.

طرح های راهبردی – ساختاری

به لحاظ تاریخی از دهه ۱۳۷۰ “طرح های ساختاری” در انگلستان و از دهه ۱۹۸۰ “طرح های استراتژیک- راهبردی” در ایالات متحده آمریکا جایگزین طرح های جامع سنتی گردید. این جایگزینی تحت نظریه سیستمها، نظریه تصمیم و نظریه مشارکت، از جهات مختلف نظری و عملی مورد تجدید نظر قرار گرفت.

در حال حاضر در ایران به نظر می رسد که نگرش راهبردی-ساختاری در تهیه طرح های توسعه شهری بیشتر بتواند خود را به واقعیت نزدیک کرده و نیازهای شهروندان را پاسخگو باشد. بدین ترتیب به جای آرمان گرایی در طرح های سنتی جامع، آرمان خواهی – که نیاز دیرینه بشر است- باید مدنظر باشد و به جای واقع گرایی – که جواب کاملی به نیازهای شهری نبوده است- باید واقع بینی جایگزین شود. با چنین نگرشی، اصولی چون توجه به کلیت، انسجام و پیوستگی کالبدی فضایی و قابلیت انعطاف بیشتر، عینیت کالبدی می یابند. در قالب آن پروژه های برنامه ریزی و طراحی شهری نیز که در یک دیدگاه طرح راهبردی – ساختاری (به جای طرح جامع به شیوه صلب)، به شیوه های رایج در جهان ، به صورت بکارگیری نظام پهنه بندی اراضی پیشنهاد شده است. در برنامه راهبردی ابتدا طرح مسئله می شود و با اشاره به آسیب ها، کمبودها، آلودگی ها، ناکارآمدی ها و نابسامانی ها، نقش و عملکرد شایسته شهر در قالب چشم انداز توسعه برای مقیاس ملی و بین المللی و نیز کارکرد بخش های کوچکتر شهری معرفی می گردد و در دنباله آن اهداف توسعه درون گرای شهری نیز راهبردهای توسعه مورد بررسی قرار می گیرد.

به طور کلی در طرح های راهبردی – ساختاری ابتدا راهبردهای لازم جهت دستیابی به یک چشم انداز ایده آل و طراحیشده ، در دستور کار قرار می گیرد. سپس طی یک بررسی جامع نقاط ضعف وقدرت و نیز پتانسیل ها و تنگناههای دستیابی برای هر یک از سیاستها، راهکارهای مناسب پیش بینی می گردد. روشن است که زمینه ی کار ساختار کالبدی، توان اقتصادی و پویایی جاری در ساختار اجتماعی شهر است، که طرح پیشنهادات شهرسازانه خود را با توجه به آن ساختارها مطرح می سازد.

ویژگی عمده طرح های راهبردی –ساختاری در درجه اول به حفظ کلیت شهر و ایجاد تعامل میان روند اصلی توسعه کالبدی و روند اقتصادی – اجتماعی بلندمدت می پردازد و برنامه ریزی برای عرصه های فرعی و جزعی تر را بر عهده طرح های مشخص و شرایط خاص زمانی و مکانی آنها و اجرای تدریجی واگذار می کند. بنابراین دراین گونه طرح ها به جای تأکید بر شکل و فرم کالبدی و تعیین وضعیت قطعی کاربری زمین، ضوابط کالبدی سرانه ها، بیشتر توجه به اهداف دراز مدت اقتصادی؛ اجتماعی، فرهنگی و هماهنگی آنها با اهداف توسعه کالبدی معطوف میگردد. در واقع هر طرح راهبردی – ساختاری، ابتدا سیاست های کلان تسعه و عمران را در مورد موضوعات اساسی شهر را تشریح می کند و سپس بر اساس آن چارچوب راهنمایی برای تهیه و اجرای انواع برنامه ها و طرح های محلی و کوچک را فراهم می سازد.

در برنامه ریزی این نوع طرح ها اصولاً اندیشه برنامه ریزی در قالب یک طرح واحد قطعی و آماده ( به صورت نقشه کاربری زمین) مردود و منسوخ اعلام شده و به جای آن استفاده از انواع طرح های شهری هماهنگ مورد پذیرش و تأکید قرار گرفته است. در این الگو، توسعه و عمران شهری به عنوان یک پدیده چند بعدی، پویا و مستمر تلقیی می گردد که ضرورتاً به سطوح مختلف برنامه ریزی و مداخله نیاز دارد. بنا براین در چارچوب برنامه توسعه و عمران شهر، انواع طرح های فرعی و کوچک تر برای تأمین اهداف مختلف و پاسگویی به نیازهای مشخص در قالب طرح های موضعی و موضوعی تهیه شده و به اجرا درمی آید.

با توجه به رویکردهای مربوطه، هدف از تهیه طرح جامع جدید تهران، دستیابی به سندی بود که بتواند ضمن تشخیص و تحلیل مسائل تهران در سطوح فراملی و ملی، منطقه ای و شهری، راهبردهای مناسب را در هر سه سطح تدوین و ارائه کند، تا بر این اساس مدیریت شهری بتواند فرآیند تغییر و تحولات کالبدی و نحوه استفاده از زمین را در جهت تحقق اهداف تعیین شده در هر سه سطح مذکور، هدایت، کنترل و نظارت نماید.

● دیدگاههای مردم، مسئولان، متخصصان و گروههای ذینفع

● نتایج طرح جامع جدید تهران در کلیه زمینهها و سطوح، شامل مطالعات مناطق شهری و مطالعات فرادست، مکمل و پشتیبان

● الزامات اسناد مصوب و قابل استناد مرتبط با شهر تهران، مجموعه شهری و استان تهران و همچنین اسناد فرادست و ملی به ویژه اسناد آمایش سرزمین است.

بر این اساس در این طرح چشم انداز شهر تهران اینگونه تعریف گردید:

ü تهران؛ شهری با اصالت و هویت ایرانی و اسلامی

ü تهران؛ شهری دانش پایه، هوشمند و جهانی

ü تهران؛ شهری سبز و زیبا، شاداب و سرزنده با فضاهای عمومی متنوع و گسترده

ü تهران؛ شهری امن در برابر انواع آسیبها و مقاوم در برابر مخاطرات و سوانح

ü تهران؛ شهری پایدار و منسجم با ساختاری مناسب برای سکونت، فعالیت و فراغت

ü تهران؛ شهری مرفه با رفاه عمومی و زیرساختهای مناسب برای تعدیل نابرابریها و تأمین همگانی حقوق شهروندی

ü تهران؛ کلانشهری با عملکردهای ملی و جهانی و مرکزیتهای سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور، منطقه آسیای جنوب غربی و کشورهای اسلامی

سازمان فضائی و پهنه بندی شهر

ساختار شبکه‌ای شهر تهران”، هماهنگ با ساختارهای طبیعی و تاریخی و نظام‌های حرکت، عملکرد و فعالیت، متشکل از پنج محور شمالی – جنوبی و سه محور شرقی – غربی است که ضمن تسهیل امکان حرکت و جابجایی بهتر در سطح شهر و کاهش تقاضای سفر، سامانیابی عناصر بزرگ مقیاس با کارکردهای شهری و فراشهری تهران را فراهم می‌سازد.

در “سازمان فضایی شهر تهران”، به منظور تمرکززدایی از مرکز شهر و تعدیل نظام شعاعی در ساختار فعلی شهر، با پالایش مرکز اصلی آن و افزایش چشم‌گیر سهم نظام شبکه‌ای در ساختار شهر با توزیع مرکزیت و استقرار نظام سلسله‌مراتبی مطلوب، شبکه‌ای از مراکز در سطوح و مقیاس مختلف برای تهران و تا افق طرح، سامان یافته و تجهیز می‌شوند

ساختار پهنه‌بندی شهر تهران”، سند اصلی هدایت و کنترل تحولات کالبدی و نظارت برساخت و ساز در عرصه‌های شهری تهران به منظور جلوگیری از تداخل غیرضروری و نامناسب کاربری‌ها و ارتقاء کیفیت و کارایی محیط شهری است. بر مبنای اصول و نقشه پهنه‌بندی طرح جامع برای شهر، نقشه‌های تفصیلی و ملاک عمل شهر، برای پاسخگویی به مالکین و هرگونه تقاضای ساخت و ساز، با تراکم‌های ساختمانی مجاز، چگونگی ساخت و ساز و ضوابط دسترسی و تعیین کاربری‌های مجاز و قابل استقرار، براساس و منطبق با این طرح و اسناد آن، تهیه و تدقیق شده و به تصویب کمیسیون ماده (۵) شهر تهران خواهد رسید. استفاده از اراضی در سطح شهر تهران براساس ضوابط مشخص، طبق جداول و نقشه‌ها در چهار پهنه کلان “سکونت”، “فعالیت”، “مختلط” و “حفاظت” (سبز و باز)، متمایز شده است.

آنچه که تا کنون بیان شد، خلاصه ای از روند تهیه طرح های جامع شهر تهران و ویژگیهای اصلی هر یک از آنها بود. همانگونه که ذکر شد از جمله اصلی ترین ویژگی های این طرح همزمانی تهیه طرح جامع و طرح تفصیلی است که پس از تصویب طرح جامع با مقیاس ۱:۱۰۰۰۰ در شورای عالی شهرسازی و معماری در آذر ماه ۱۳۸۶ و متعاقب آن تصویب زیر پهنه های سه کدی طرح در کمیسیون ماده پنج مستقر در شهرداری تهران وفق مصوبه ۴۵۴ مورخ ۴/۹/۸۷ ، بررسی آن در قالب طرح تفصیلی به صورت دقیق و با مقیاس ۱:۲۰۰۰ در دستور کار قرار گرفت. این امر یکی از ضمانت های اجرایی تحقق چشم انداز، اهداف و راهبردهای طرح جامع جدید شهر تهران و عملی شدن سیاست های اجرائی و ضوابط و مقررات نحوه استفاده از زمین و ساخت و ساز در طرح های جدید توسعه شهری می باشد.

لازم به ذکر است که طرح تفصیلی طبق ماده یک قانون تغییر نام وزارت مسکن و شهرسازی، طرحی است که بر اساس معیارها و ضوابط کلی طرح جامع شهر به تعیین مشخصات دقیق عناصر مختلف شهری به صورت عام شامل نحوه استفاده از اراضی در سطح محلات و پهنه های مختلف، وضعیت مشروح و تفصیلی شبکه عبور ومرور ، میزان تراکم جمعیت و تراکم ساختمانی، ضوابط کامل احداث بنا و اولویت های مربوط به مناطق بهسازی ونوسازی وتوسعه و حل مشکلات شهری می پردازد.

شرایط تحقق پذیری طرح

شرایط تحقق پذیری طرح، الزامات مورد نیاز برای رسیدن به چشم انداز، اهداف، راهبردها و اجرای کامل سیاست های اجرای طرح های جامع در واقع طرح تفصیلی است که در نهایت بیان درخواست تهیه کنندگان، تصویب کنندگان و مجریان طرح های توسعه شهری تهران از کلیه مراجع در نظام جمهوری اسلامی است، چرا که اجرای موفقیت آمیز طرح در گِروی تحقق همه جانبه و عملیاتی شدن آنهاست که، برای اولین بار در اینگونه اسناد آمده است.

بعبارت دیگر در طرح تفصیلی جدید شهر تهران با مقیاس ۱:۲۰۰۰ علاوه بر در نظر داشتن تمامی اهداف و راهبردهای طرح جامع به بررسی و تدقیق برخی نکات به صورت خاص می پردازد که از طرح جامع استخراج شده از جمله آنها می توان به نکات زیر اشاره نمود:

ü تدقیق پهنه بندی (طبقه بندی پهنه ها بر حسب همگنی ها و عملکردها با معیاهای مشخص

ü حیطه و مرز پهنه ها (هیچ محدوده ای از سطح شهر خارج ازپهنه بندی قرار نمیگیرد. انطباق مرز پهنه ها با معابر و یا قطعات

ü شبکه معابر (سلسله مراتب شبکه معابر تا حد دسترسی قطعه)

ü محدوده طرح های موضعی (تدقیق محدوده تا مقیاس عملکردی طرح)

ü محدوده آثار تاریخی حفاظت شده (تدقیق محدوده وحریم – در صورت وجود – بدون کاربری و مستقل از حریم

ü محدوده ذخیره و توسعه شهری ( در گستره اراضی بایر، فاقد کاربری و یا تغییر کاربری)

ü کاربری های مهم و غیر قابل تغییر

ü انواع فضای سبز و پارک

فاطمه شعبانی

کارشناس اداره کل شهرسازی و طرح های شهری