حضانت فرزندان بعد از طلاق

حضانت فرزندان بعد از طلاق….

ضمانت اجراى حق تکلیف ‏نگاهدارى را از نظر حقى که پدر ومادر در این باره دارند و تکالیفى که به‏عهده آنان نهاده شده است، مى‏توان به‏دو نوع تقسیم کرد:

۱- ضمانت اجراى حق نگاهدارى :هرگاه فرزندى از خانه پدرى‏بگریزد و یا دیگرى او را نزد خودببرد، پدر و مادر مى‏توانند از دادگاه‏بخواهند به بازگشت فرزندشان حکم‏دهد.

۲- هیچ یک از ابوین حق ندارند درمدتى که حضانت طفل به عهده‏آنهاست از نگاهدارى او امتناع کنند.در صورت امتناع یکى از ابوین، حاکم‏باید به تقاضاى دیگرى یا تقاضاى قیم‏یا یکى از اقربا و یا به تقاضاى مدعى‏العموم نگاهدارى طفل را به هریک ازابوین که حضانت‏به عهده اوست،الزام کند و در صورتى که الزام ممکن‏یا مؤثر نباشد، حضانت را به خرج پدرو هرگاه پدر فوت شده باشد، به خرج‏مادر تامین کند.

اگر ولى یا سرپرست طفلى که‏دیوانه یا سفیه باشد و در معالجه اومسامحه کند، مجرم است.

بطور کلى حضانت طفل عبارت‏است از :

۱) تربیت طفل: پدر و مادر درصورت قدرت و استطاعت‏باید درحد توان به تربیت اطفال خودبپردازند.

۲) تنبیه طفل: ابوین حق تنبیه طفل‏خود را دارند ولى به استناد این حق‏نمى‏توانند طفل را خارج از حدودتادیب تنبیه کنند. (۵)

۳) اطاعت فعل: در مقابل هر حق‏تکلیفى است و در مقابل حقى که طفل‏بر والدین خود دارد، قانونگذار او رامجبور به اطاعت از آنها نموده است.

ب : حضانت طفل با کیست؟

نظر مشهور متاخران آن است که‏حضانت در مورد پسر تا دو سالگى ودر مورد دختر تا هفت‏سالگى‏مى‏باشد. ولى فقهاى سلف برخى‏بطور مطلق – چه دختر و چه پسراظهار داشته‏اند، حضانت‏با مادر است‏مادامى که مادر پس از مرگ شوهر،ازدواج مجدد نکرده باشد و برخى درمورد پسر، هفت‏سالگى تا هشت‏سالگى و در مورد دختر تا ازدواج‏مجدد مادر را قبول دارند.

اساسا مادران در رابطه با کودکان‏خود، دو حق قانونى و شرعى دارند:حق رضاع و حق حضانت و به موجب‏اطلاق آیه ” لا تضار والده بولدها” (۶) نباید مادران از هرگونه حقى که درباره‏فرزندان خود دارند، محروم شوند ومورد رنجش قرار گیرند.

حق حضانت

همانطور که گفته شد، حق‏نگهدارى و پرورش کودکان از مادرشروع مى‏شود و تا دو سالگى ادامه‏دارد; از آن پس میان علما اختلاف‏است که درباره پسر تا پایان دو سالگى‏حق حضانت مادر پایان مى‏یابد ودرباره دختر تا فت‏سالگى ادامه‏دارد. ولى برخى فقها مطلقا حق‏حضانت مادر را چه در مورد پسر، چه‏دختر تا موقعى که مادر شوهر نکرده‏باشد، مى‏دانند.

ج: موارد سقوط حق حضانت:

۱) جنون: حق حضانت هریک ازپدر و مادر در صورتى است که قدرت‏اعمال آن را داشته باشند و زیان روحى‏و جسمى متوجه طفل نشود; بنابراین‏اگر مادر که اولى بر حضانت است،دیوانه شود، چون قادر به نگهدارى‏طفل نخواهد بود، حق حضانتش‏سقوط مى‏کند و پدر تنها کسى خواهدبود که این حق را داراست. در صورت‏مجنون شدن پدر حضانت طفل تاهجده سالگى بعهده مادر است زیرانگهدارى اطفال حق و تکلیف ابوین‏است; البته مجنون حق ملاقات طفل‏خود را دارد مگر اینکه موجب اضرارطفل گردد.

۲) ازدواج مجدد مادر: هرگاه حق‏حضانت‏با مادر بود و مادر شوهردیگرى کند حق حضانت‏با پدراست. (۱۴)

۳) کافر شدن یکى از ابوین: هرگاه‏یکى از ابوین که مسلمان هستند کافرشوند، حضانتش از بین مى‏رود (زیراولایت کافر برمسلمان جایز نیست) وهرگاه هر دو کافر شوند حق حضانت‏هر دو نسبت‏به طفل ساقط مى‏گردد;مانند طفلى که فاقد پدر و مادر است.

۴) در صورت عدم مواظبت‏یاانحطاط اخلاقى : (۱۵)

در صورت عدم مواظبت‏یاانحطاط اخلاقى پدر یا مادرى که طفل‏تحت‏حضانت اوست اگر صحت‏جسمانى و یا تربیت اخلاقى طفل درمعرض خطر باشد، محکمه مى‏تواندبه تقاضاى اقرباى طفل یا قیم او یا به‏تقاضاى مدعى العموم هر تصمیمى راکه براى حضانت طفل مقتضى بدانداتخاذ کند. در این صورت فرض‏مى‏شود:

الف) ابوین در یک منزل زندگى‏نمى‏کنند و حضانت طفل به دست‏کسى است که باعث ضرر رساندن به‏طفل مى‏شود که طفل از این شخص‏گرفته و به دیگرى سپرده مى‏شود.

ب ) ابوین در یک منزل زندگى‏مى‏کنند و در اثر انحطاط اخلاقى آنهاصحت جسمانى یا اخلاقى طفل درخطر است که در اینجا دادگاه‏مصلحت طفل را اختیار مى‏کند، مانندسپردن طفل به دیگرى و تعیین‏سرپرستى براى او.

۵- بیماریهاى مسرى: اگر مادردچار بیمارى مسرى صعب العلاج‏شود; حق اعمال حضانت او ساقطمى‏شود.

سؤال : حضانت طفل در صورت‏فوت ابوین با کیست؟ (۱۶)

در صورت فوت یکى از ابوین حق‏حضانت‏براى زنده است‏حتى اگرمرده، براى طفل خود وصى معین‏کرده باشد و با وجود دیگرى، نماینده‏سمتى ندارد و در صورتى که هر دو(پدر و مادر) بمیرند، حق حضانت‏باجد پدرى است و در صورت نبودن‏جد پدرى عده‏اى از فقها بر آنند که‏حضانت‏حق اقارب است – به ترتیب‏ارث – و برخى با نبودن جد پدرى،وصى پدر و سپس وصى جد را مقدم‏دانسته‏اند و در صورت نبودن وصى وجد و داشتن دارایى، از طرف حاکم‏کسى اجیر مى‏شود که طفل را تربیت ونگهدارى کند و اگر دارایى نیز داشت‏نگهدارى او به صورت واجب کفایى‏به عهده مردم است. (۱۷)

پى‏نوشتها:

×) تحقیق کلاسى فقه(۲)، کار گروهى از دانشجویان‏ادبیات عرب ورودى ۷۴

۱) معرفت – محمدهادى: ماهنامه دادرسى، بحث‏حضانت، شماره ۴ شهریور و مهر، سال ۷۴، ص ۱۲

۲) طبق ماده ۱۱۶۸ قانون مدنى: نگاهدارى طفل هم‏حق و هم تکلیف ابوین است. منظور از حق آن است که‏پدر و مادر نسبت‏به حضانت فرزندشان اقتدار دارند واین حق از عقد حاصل شده است و منظور آن است که‏لزوم انفاق به اولاد فقیر قابل نقل است و نه موجب‏ضمان; مثلا اگر پدر به فرزند فقیر خود انفاق نکندهرچند گناه مرتکب شده است ولى فرزند نمى‏تواندنفقه ایام گذشته را مطالبه کند. طبق این قانون نمى‏توان‏ابوین یا یکى از آنها را از حضانت طفلشان منع کرد.کلمه نگهدارى در این قانون شامل تربیت نیز مى‏شود.(مجتبى اشرفى – غلامرضا: مجموع کامل قوانین ومقررات حقوقى با آخرین اصلاحات زیر نظر غلامعلى‏امیرى، چاپ شانزدهم، ۷۵۸)

۳) کاتوزیان ناصر: حقوق مدنى خانواده، شرکت‏انتشار با همکارى بهمن برنا، چاپ بهمن، چاپ سوم،ج ۳ ، ص‏۱۵۸

۴) ر.ک. به شایستگان – سیدعلى: حقوق‏مدنى، انتشارات طه، چاپ اول، ج ۲، ص‏۲۸۱-۲۸۴ ; حسینى – سیدعلى: ترجمه وشرح لمعه، انتشارات دارالعلم، ۱۳۷۵، ج ۲،ص ۵۶۵-۵۶۶

۵) براى آشنایى بیشتر ر.ک به: بهشتى -امجد: اسلام و حقوق کودک، انتشارات دفترتبلیغات اسلامى، چاپ دوم; غفورى – على : بادستورات اسلام آشنا شویم، چاپ چهارم،ص ۳۳۸

۶) بقره، آیه ۲۳۳

۷) حفص بن غیاث : من لا یحضره، الفقیه،ج ۳، ص ۲۸۵

۸) ج ۶ ، ص ۳۹

۹) ج ۷۷ ، ص ۳۰۶

۱۰) الکافى فى الشریف ، ج ۶ ، ص ۴۵

۱۱) طبق ماده ۱۱۶۹ قانون مدنى: براى‏نگهدارى طفل ، مادر تا دو سال از تاریخ‏ولادت اولویت‏خواهد داشت; پس از انقضاى‏این مدت حضانت‏با پدر است مگر نسبت‏به‏اطفال اناث که تا سال هفتم، حضانت آنها بامادر خواهد بود(منظور از سال ، سال قمرى‏است نه شمسى). مادر حق دارد براى نگهدارى‏طفل و پرورش او از پدرش اجرت بگیرد.

تنبیه ۱ : حق حضانت که با مادر است اعم‏است از اینکه مادر شیر بدهد یا اجنبیه.

تنبیه ۲ : اگر در مدت مقرر فوق زوجه مطلقه‏شوهر کند، حق حضانت از او ساقط مى‏شود.

تنبیه ۳ : اگر اجنبیه حاضر باشد تبرعا از طفل‏حضانت کند، مادر حق مطالبه اجرت نخواهدداشت.

تنبیه ۴ : اگر پدر بعد از انتقال حضانت‏به او یاقبل از آن فوت کند، مادر ذیحق در حضانت‏فرزند است هرچند شوهر کرده باشد اعم ازذکور یا اناث .

تنبیه ۵ : مادر از وصى پدر طفل نیز احق به‏حضانت است و همچنین از سایر اقارب حتى‏پدر و مادرش تا چه رسد به دیگران.(کاتوزیان ناصر: حقوق مدنى خانواده، چاپ‏سوم، ج ۱، ص ۱۶۹)

۱۲) مجله دادرسى ، ص ۱۲

۱۳) تحریرالوسیله، ج ۲، ص ۳۱۲

۱۴) طبق ماده ۱۱۷۰ قانون مدنى: اگر مادر درمدتى که حضانت طفل با اوست، مبتلا به‏جنون شود یا به دیگرى شوهر کند حق‏حضانت‏با پدر خواهد بود. شرط حضانت‏مادر، این امور است: ۱- مسلمان باشد.

۲- کنیز نباشد. ۳- عاقل باشد. ۴- فاسقه نباشد