لزوم اموزش حقوق بشر در مدارس در راستای تحکیم حقوق شهروندی

نویسنده : شهلا گل پرور

چکیده:
ماده ۲۶ اعلامیه جهانی حقوق بشر بیان می¬کند که «آموزش» باید فعالیت-های سازمان ملل متحد در جهت حفظ صلح و ترویج صلح در جهان باشد.
الگویی کوچک از ملل متحد، یک نوع شبیه¬سازی از نظام ملل متحد که در آن دانش آموزان نقش سفرای کشورهای عضو ملل متحد را بازی کنند، یک ابزار آموزشی قدرتمند برای کمک به دانش آموزان جهت درک محدودیت¬ها و قدرت بالقوه ملل متحد می¬باشد. بیشتر برنامه¬های الگویی ملل متحد معمولاً بر اساس سه مرحله/ گام متمایز انجام می¬شوند: اماده سازی-ارزیابی-نقش معلم

«مقدمه»
حقایق عالم را جز با علم و دانش نمی¬توان فرا گرفت، با همه، علم و دانش و تجربه، طریقه و وسیله¬اند تا آدمی دریابد که راه درست کدام است. یکی از علومی که در جهان امروز چه به لحاظ نظری و چه از حیث علمی بسیار مورد توجه جامعه بشری قرار گرفته است «حقوق انسانی» می-باشد.
در حیطه حقوق انسانی همه تولیدات نظری و تلاش¬های سازه کارهای نظارتی حقوقی معطوف به این امر باید باشد که بالاخره وضع بشر بهتر شود و گوهر کرامت ذاتی او بیشتر مورد محافظت قرار گیرد.
کار تحقیقی حاضر «آموزش حقوق بشر» در پی آن است که به عنوان ابزاری آسان برای آموزش حقوق بشر به کار رود و همچون چتری رنگارنگ شماری از حوزه¬های ابتدایی حقوق بشر را پوشش دهد.
این تحقیق پیشنهاداتی علمی به معلمین و دیگر مسئولین آموزشی ارائه می¬دهد که تمایل دارند آگاهی و اقدام برای حقوق بشر را در میان کودکان مدارس ابتدائی، راهنمایی و متوسطه ترویج نمایند(البته ترجیحاً مقطع دبیرستان). این تحقیق فرض را بر این می گیرد که همه انسانها از داشتن فرصتی برای کندو کاو و بررسی مسائل مر بوط به حقوق انسانها سود می برند.و اگر به دانش اموزان چنین فرصتی داده شود انها توانائی عمیقی را، فراتراز انچه که انتظارش می رود،دارند.

«واژگان»
– منشور سازمان ملل متحد در خصوص حقوق بشر
– وزارت آموزش و پرورش – مقطع متوسطه
– تاریخچه سازمان ملل متحد
– آموزش
– منشور جهانی حقوق بشر:

«محتوای آموزش حقوق بشر»
تاریخچه حقوق بشر داستانی مفصل از تلاش های انجام شده جهت تعریف کرامت و ارزش ابتدایی انسان و بنیادی ترین حقوق او برای ما بیان می نماید. این تلاش ها تا امروز ادامه داشته اند. معلم ممکن است نیاز داشته باشد تا گزارش را از این تاریخچه به عنوان بخشی ضروری از آموزش حقوق بشر در مطالب درس گلخانه. این مطالب را میتوان همچنین بصورت مرحله به مرحله به نسبتی که دانش آموزان پخته تر و بالغ تر میگردند، پیچیده تر نمود مبارزه برای حقوق مدنی و سیاسی، مبارزه برای ایفا بردگی، تلاش برای رسیدن به عدالتاقتصادی و اجتماعی، دستیابی به اعلامیه جهانیحقوق بشر و پیمان نامه های بین المللی حقوقمدنی و سیاسی و حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و همه پیمان نامه ها و اعلامیه هایی که در پی آمدند، به ویژه پیمان نامه حقوق کودک، همه این عناوین یک چارچوب اولیه حقوقی و مفهومی را ارائه میدهند .
هسته اصلی محتوای آموزش حقوق بشر در مدارس در اعلامیه جهانی حقوق بشر و پیمان نامه حقوق کودک میباشد. این اسناد در سطح جهانی به رسمیت شناخته شده اند اصول و نظراتی را ارائه میدهند که با آنها می توان تجربه ها را ارزیابی کرد و یک نوع فرهنگ مدرسه ای ایجادنمود که برای حقوق بشر ارزش قائل می شود، حقوقی که در این این اصول و ایده ها (نظرات) گنجانده شده جهانی هستند، اما در هر صورت، مدارک و تاریخچه حقوق بشر حتی اگر بابیشترین مهارت و توجه آموزش داده شود، نمی توانند به تنهایی حقوق بشر را در کلاس درسزنده نموده و وارد کلاس نمایند. برای اینکه این اسناد معنایی بیشتر از معنایی ذهنی و مجرد داشته باشند، ضروری است که دانش آموزان از بعد تجربیات خود در زندگی واقعی با آنها مواجه شده و از نقطه نظر درک خودشان از عدالت، آزادی و برابری با آنها دست و پنجه نرم کنند.

«حقوق و مسؤولیت¬ها»
تحقیقات نشان داده است که برخی از دانش آموزان مقاطع ابتدایی و متوسطه بعضی اوقات دچار عدم اعتماد به نفس هستند که توانایی آنها را در جوشیدن با دیگران محدود می¬نماید. آموزش برای حقوق بشر می-تواند مستلزم برگشت به سرآغاز و ابتدا آموزش اعتماد به نفس و بردباری باشد. ایجاد جوی خوب در کلاس کمک می¬کند تا آموزش حقوق بشر مؤثر واقع شود. (منظور از جو خوب به وجود آمدن رابطه صمیمانه بین معلم و دانش آموزان است) برای آنکه اصول اولیه فرهنگ حقوق بشر زنده باقی بماند، مردم باید همه چنان فایده¬ای را در دفاع از این اصول ببینند «من حق دارم که این کار را انجام دهم، چون حق دارم پس در قبال آن مسئولیتی نیز دارم». (همیشه حق در مقابل مسئولیت مطرح است)
حق به واسطه دلایلی که اقامه می¬شود، موجودیت پیدا می¬کند و این دلایل نیز باید دلایل خوبی باشند. تا زمانی که مردم فرصت آن را پیدا نکنند که خود این دلایل را بیابند، هنگامی که حقشان را از آنها گرفته یا آنها را از آن مرحوم می¬کنند، این حق را طلب نمی¬نمایند و یا احساس مسئولیتی در وجود خود برای دفاع از حق دیگران نمی¬یابند.
ما باید تلاش کنیم دانش آموزان دریابند که چرا حقوق بشر این قدر مهم است زیرا فهمیدن این مسئله باعث ایجاد مسئولیت در دانش آموزان می-شود و یادگیری این مسائل چه جایی بهتر از مدرسه؟
البته این نیز امکان¬پذیر است که از جهت دیگری پیش برویم: آموزش برای حقوق بشر ابتدا از نظر مسئولیت ما و تعهدات. اما باز هم معلمین تمایل خواهند داشت که کاری بیشتر از تذکر دادن به دانش آموزان در خصوص وظایفشان انجام دهند. برای زنده کودک جنبه واقع بینانه به این ایده¬ها، معلمان فرصت¬هایی را برای دانش آموزان جهت درک و پذیرش حقیقی چنین مسئولیت¬های اجتماعی به وجود می¬آورند.
معلمان و دانش آموزان در این صورت اصول و مهارت¬های لازم برای حل تعارضات (فکری) اجتناب¬ناپذیر مربوط به مسئولیت¬ها، تعهدات یا حقوقی که مطرح می¬شوند را دارا خواهند بود.

«فنون تعلیمی برای آموزش حقوق بشر»
فنون پیشنهاد شده نمایانگر این هستند که معلمان چگونه می¬توانند همدلی و تخیل، اخلاقی دانش آموزان را در کار دخیل نموده، فرضیات آنها را به چالش بکشند و مفاهیمی مانند کرامت انسانی و برابری را در تجربیات روزمره دانش آموزان با مردم با قدرت و مسئولیت ادغام نمایند.
ثابت شده است که این فنون (کلینک¬ها) به ویژه برای آموزش حقوق بشر متناسب و صحیح می¬باشد، زیرا ترغیب کننده و مشوق تفکر، انتقادی، یادگیری شناختی و احساس احترام به اختلافات در تجربه و عقیده و حضور فعالانه همه شرکت کنندگان در آموزش جاری می¬باشند.
۱- مشکل گشایی گروهی از طریق پویاسازی در ذهن:
این فن را می¬توان برای رسیدن به راه¬حل¬هایی برای آن دسته از مشکلات به کار برد که هم نظری و هم عملی هستند و کاربرد این فن مستلزم آن است که یک مسئله ابتدا تجزیه و تحلیل شده و سپس راه¬حل¬هایی برای آن به وجود بیاید. مشکل گشایی گروهی درجه بالای از مشارکت را موجب شده و آنهایی که در این «فن» دخیل هستند را تا درجه حداکثر فعالیت تحریک می¬سازد. پس از ارائه یک مسئله همه ایده¬ها در پاسخ به این هستند بر روی یک تخته یا یک کاغذ بزرگ (چارت) ثبت می¬شوند، همه پاسخ¬ها بحث می¬شوند، هیچ توضیحی مورد نیاز نیست و در مورد هیچ پیشنهادی قضاوت نمی¬شود و در این مرحله هیچ پیشنهادی رد یا قبول نمی¬گردد. سپس معلم پاسخ¬ها را دسته¬بندی و تجزیه و تحلیل می¬نماید که در این مرحله برخی از پاسخ¬ها ترکیب می¬شوند برخی مورد قبول قرار می-گیرند و برخی رد می¬شوند سرانجام گروه پیشنهادات را انجام داده و در مورد مسئله تصمیماتی می¬گیرد .
۲- مطالعات موردی:
دانش آموزان در گروه¬هایی کوچک با مواردی واقعی یا خیالی کار می¬کنند که آنها را ملزم به اعمال استانداردهای حقوق بشری می¬نماید. مطالعات موردی باید بر پایه فیلم¬نامه¬های معتبر واقعی¬ای باشند که بر روی دو یا سه مسئله اصلی تمرکز دارند. فیلم¬نامه¬هایی که بررسی می¬شود را می-توان به دانش آموزان برای بررسی تمامی آن ارائه داد و یا به صورت بخش به بخش به عنوان موقعیتی در حال تحقق در اختیار آنها گذارد، معین فرضیه در حال تکاملی آنها به آن پاسخ می¬دهند. این روش، مشوق تجزیه و تحلیل و حل مسئله و مهارت¬های برنامه¬ریزی و نیز تعاون و ایجاد و یک گروه می¬باشد. از مطالعات موردی می¬تواند برای ایجاد مذاکرات، مباحثات و یا تحقیقات بیشتر بهره برد.

۳- بیان خلاق افکار:
هنر می¬تواند کمک نماید تا مفاهیم، عینی¬تر شده و مسائل انتزاعی شخصی شده، از طریق ایجاد پاسخ¬های عاطفی و فکری به حقوق بشر بر روی نگرش-ها تأثیر گذاشته شود. این فصول می¬توانند شامل داستان¬نویسی، شعر سرایی، هنرهای گرافیکی، مجسمه¬سازی، نمایش آوازه حرکات موزون باشند. لزومی ندارد که معلمین خود هنرمند باشند بلکه آنها باید صرفاً وظایف مربوطه را مشخص نموده و راهی را به دانش آموزان ارائه دهند تا در خلاقیت¬های خود سهیم کردند.
۴- مباحث:
فنون زیادی برای تشویق¬ بحث¬های مفید به صورت دو نفره، گروه¬های کوچک و یا برای تمامی کلاس وجود دارد. برای ایجاد محیطی از اعتماد و احترام دانش آموزان می¬توانند مقرراتی را برای بحث وضع نمایند.

۵- سفرهای میدانی- بازدیدهایی از جامعه:
دانش آموزان از تعمیمی و گسترش یافتن مدرسه به یک اجتماع سود خواهند برد و از محل¬هایی که در آنجا مسائل مربوط به حقوق بشر مطرح می¬شود مثلاً دادگاه¬ها، زندان¬ها، مرزهای بین¬المللی و یا از محل¬هایی که افراد در آنجا سعی می¬کنند تا از حقوقی دفاع کنند و یا قربانیانی را نجات دهند مانند سازمان¬های غیر دولتی، بانک¬های غذا و پوشاک و کلینک¬های رایگان، مطالب بسیاری یاد می¬گیرند.
۶- مصاحبه¬ها:
مصاحبه¬ها باعث یادگیری مستقیم شده و مسائل و تاریخچه¬ها را به صورت شخصی ارائه می¬دهند. آنها که مصاحبه می¬شوند می¬توانند خانواده، اعضای جامعه، فعالان، رهبران و یا شهود عینی حوادث حقوق بشری باشند، چنین گزارشات شفاهی¬ای می¬توانند به مستندسازی و درک مسائل حقوق بشری در جامعه کمک نمایند.
۷- پروژه¬های تحقیقاتی:
عناوین حقوق بشری فرصت¬های زیادی را برای تحقیقات مستقل عرضه می-دارند. این فرصت می¬تواند تحقیق رسمی با استفاده از کتابخانه یا اینترنت و یا تحقیق غیر رسمی از طریق مصاحبه¬ها، نظرسنجی¬ها، مشاهدات رسانه¬ای و دیگر تکنیک¬های جمع¬آوری داده¬ها باشد. این پروژه¬های تحقیقاتی چه شخصی با گروهی، در هر صورت مهارت های را به صورت تدریجیدر جهت تفکر مستقل و تحلیل داده ها توسعه میدهند ودرک افراد را از پیچیدگی مسائل حقوق بشری عمیق تر می کنند.

۸-ایفای نقش- شبیه سازی(همانند نگاری):
ایفای نقش (در روانشناسی) مانند یک نمایش کوتاه است که در مقابل افراد کلاس بازی می شود. بخش عمده این کار فی البداهه انجام میشود و آن را میتوان بصورت یک داستان تعریف کرد و یا بصورت یک موقعیت، ایفای نقش ارزشی ویژه برای حساس کردن دانشآموزان نسبت به احساست و نقطه نظر ها و دیدگاه های گروه های دیگر و اهمیت بعضی از مسائل خاص دارد. بعد از ایفای نقش، وقت کافی برای مباحثه اختصاص داده می شود که بسیار اثر گذار می باشد.
۹-کمک های تصویری:
یادگیری را میتوان با بکار بردن تخته سیاه، فیلم های شفاف، پوستر، اشیا نمایشی، چارت ها، عکس ها، اسلاید ها، فیلم های آپاراتی افزایش داد.
۱۰- ارزشیابی:
محتوای اطلاعات و سطح میزان درک دانش آموزان را می توان به صورت استاندارد آزمایش نمود. اما به هر حال، ارزیابی نگرش ها و تغییر نگرش بسیار سخت تر است زیرا نگرش ماهیتی انتزاعی و غیر عینی دارد. پرسشنامه های باز که در فوااصل مکرر داده می شوند ساده ترین انواعارزشیابی می باشند اما تاثیر آنها گذرا میباشد.
ارزیابی این مسئله که آیا وضعیت حقوق بشری اجتماع مدرسه پیشرفت کرده و بهبود یافته یانه، نیز به همین اندازه دشوار میباشد. با این وجود اگر شاخص های مو فقیت با دقت تعریفشوند و ارزشیابی به صورت منظم و قاعده مند انجام بگیرد، تغییرات حاصله در محیط مدرسهرا می توان کنترل کرد و واکنش مناسب را در رابطه با آنها انجام داد.

«عناوین حقوق بشر»
فرهنگ حقوق بشر تلاش دارد تا اصولی را برای رفتار و کردار مثبت همه انسان‌ها تعریف نماید. آنچه در این مرحله مطرح می‌شود موضوعاتی است که در تحقق این اصول جریان دارند. اگر چه تا بحال در این مورد شمار اندکی از فعالیت‌ها برای هر موضوع توصیف شده اما همین اندک نیز باید نقطه شروعی برای فراهم آوردن فعالیت‌های ابتکاری خود معلمین گردد هر چند که برخی از این موضوعات ممکن است اختلاف برانگیز باشند بنابراین تشخیص و صلاحدید معلمین در به کار بستن آن‌ها لازم است برخی از این اصول عبارتند از:
الف ـ حفاظت از حیات فرد در جامعه:
برای تثبیت معنای واضح از انسانیت به عنوان ترکیبی از افراد واحد، معلم می‌تواند همراه با دانش‌آموزان در مورد این مفهوم کندوکاو نماید که «انسان بودن» به چه معنایی می‌باشد. انسان‌ها مخلوقاتی اجتماعی هستند، ما انسان‌ها شخصیت فردی داریم، اما بیشتر چیزها را از طریق زندگی با دیگران یاد می‌گیریم. بنابراین، کار در رابطه با فرد، کار در رابطه با اجتماع نیز می‌باشد.
ب ـ حمایت از کودکان:
معلمین باید سرکلاس پیمان‌نامه حقوق کودک را بصورت کامل تدریس و بررسی نمایند و همه موادی که نوعی حمایت از کودکان محسوب می‌شود و در سر کلاس با دانش‌آموزان به بحث و تبادل افکار بپردازند.
ج ـ صلح:
صلح شعار سال ۲۰۰۹ بوده که آقای بانکی‌مون دبیر کل محترم سازمان ملل در آن سال اعلام نمودند که «ای مردم جهان اگر صلح می‌خواهید برای عدالت تلاش کنید» همین فرمایش آقای بانکی‌مون برای معلمین بهترین سوژه برای بحث و بررسی سر کلاس می‌باشد دانش‌آموزان می‌توانند عقاید و نظرات خود را در مورد این جمله بیان کرده و اثرات منفی جنگ و همچنین اثرات مثبت صلح را بیان نمایند.
د ـ تبعیض
هیچ کس بیشتر یا کمتر از بقیه «انسان‌ها» نیست. همه انسان‌ها برابرند و به تساوی از حقوق انسانی بهره‌مند باشند در این رابطه زن و مرد و رنگین پوست و سفید پوست، فقیر و ثروتمند هیچ فرقی با هم ندارند.
معلمین در بحث تبعیض باید به مسائل اجتماعی و اقتصادی توجه خاصی بنمایند و در این مورد مسئولیت سنگینی بر عهده معلمین باشد زیرا که اگر تبعیضات شناسایی نشوند تداوم خواهند یافت و به روی یک نسل از جوانان تأثیر منفی خواهد گذاشت.
هـ ـ تبعیض و مسئله جنسیت؟
تبعیض جنسی هنوز به عنوان یکی از رایج‌ترین و زشت‌ترین منابع بی‌عدالتی اجتماعی باقی مانده است، جنسیت‌گرایی مانند نژاد گرایی ممکن است شامل هر جنبه‌ای از فرهنگ جامعه باشد. فرهنگ و آداب و رسوم غلط در نگرش و برخوردهای افراد منعکس می‌شود و ناخودآگاه تبعیض را در جامعه گسترش می‌دهد بنابراین باید با فرهنگ و آداب و رسوم غلط به مبارزه برخواست. معلمین در این میان باید توجه دانش‌آموزان را به مسئله زشت تبعیض میان زن و جلب نموده و نقش برجسته مادر در خانواده و زن در اجتماع را برای دانش‌آموزان توضیح بدهند. معلمین در این رابطه می‌توانند رهبران سیاسی زن و دانشمندان زن را مثال زده و ذهن دانش‌آموزان به سوی جامعه بدون تبعیض جنسیتی سوق دهند.
نتیجه‌گیری:
آموزش حقوق بشر تنها یک آغاز است. هدف از این آموزش تحریک ذهن دانش‌آموزان در جهت پیشبرد اهداف حقوق بشر دوستانه می‌باشد. یعنی درک پایه‌ای از حقوق بشر و تعهد بدان باید در ذهن کودکان و نوجوانان نقش بربندد.
هدف قدرت دادن و الهام بخشیدن به معلمین و انگیزه دادن به آ‌ها جهت یافتن کارآمدترین روش‌ها و راهبردهای آموزشی برای گنجاندن حقوق بشر در درون برنامه درسی و فرهنگ مدارسشان می‌باشد. معلمین باید ترغیب بشوند که به دنبال دیگر مدرسین حقوق بشر شبکه‌هایی را برای سهیم شدن در نظرات و تجربیات تشکیل دهند.
یکی از اهداف نهایی آموزش حقوق بشر ایجاد فرهنگ اصیل حقوق بشری است برای اینکار باید دانش‌آموزان یاد بگیرند تجربیات زندگی واقعی را از جنبه حقوق بشری ارزیابی کنند و این کار را باید با ارزیابی رفتار خود و اولین جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنند انجام دهند. دانش‌آموزان نیاز دارند به اینکه یک ارزیابی صادقانه از چگونگی تطابق و سازگاری واقعیتی که هر روزه تجربه می‌کنند با اصول حقوق بشری انجام داده و سپس مسئولیتی فعال در رابطه با بهبود بخشیدن به اجتماعشان را بپذیرند.

منابع:
۱- بولتن تخصصی سازمان ملل متحد ۲۰۰۲ ـ سازمان بین‌المللی و حقوق بشر تهران ـ انتشارات امور بین‌الملل.
۲- پیمان‌نامه حقوق کودک ـ انتشارات یونیسف
۳- حبیب‌زاده، حمد حعفر (۱۳۸۳)، حقوق بشر و دغدغه ملت‌ها، تهران، چاپ دادگستر
۴- کتابچه الفبای آموزش حقوق بشر برای مدارس ـ انتشارات کمیسیون حقوق بشر
۵- مستقیمی، بهرام (۱۳۸۵)، آموزش حقوق بشر و حقوق بین‌الملل، تهران، انتشارات میزان.
۶- منشور سازمان ملل متحد در رابطه با حقوق بشر، انتشارات یونیسف.
۷- منشور جهانی حقوق بشر، انتشارات یونیسف.

Abstract
Article 26 the universal Declaration of Human Rights states that education should be to maintain peace in the world.
Gvch ky the un model united Nations sinmulation in which a student a mbassador role cache.
Firmware member of the united Nations play. This simulation is for students to understamd the strengths and imitatins.
Plattem letters are usually based on the united Nations shall be carried out in three stages:
Preparation – evaluation – Role of the teacher.
Key words:
Chater of the united Nationas charter on Human Rights.
Education and Rvrsh, History of the united Nations.
Education, universal Declaration of Human Riahts.
Elementary schools

نویسنده

وکیل پایه یک مهرداد طالبی

See author's posts