نقض حقوق دارنده نام دامنه ( Reverse Domain Name Hijacking )

استفاده از اینترنت هر روز گسترده تر می شود و با اطمینان می توان گفت که تمامی بخش های زندگی فیزیکی را متاثر نموده و در خود جای داده است. تجارت نیز از این قافله عقب نمانده است و تجارت اینترنتی ) برخط ( به یکی از مهمترین و بزرگترین بخش های جامعه سایبری تبدیل شده است.

*هانیه کیائی
مقدمه
استفاده از اینترنت هر روز گسترده تر می شود و با اطمینان می توان گفت که تمامی بخش های زندگی فیزیکی را متاثر نموده و
در خود جای داده است. تجارت نیز از این قافله عقب نمانده است و تجارت اینترنتی ) برخط ( به یکی از مهمترین و بزرگترین
بخش های جامعه سایبری تبدیل شده است. یکی از بخش های مهم و اثر گذار در تجارت فعالیت تحت یک نام یا علامت است تا
تاجر از آن طریق بتواند کیفیت کالاهای خود را از دیگران متمایز نماید و بازاریابی موثرتری انجام دهد. نام و علایم تجاری این
توانایی را دارند تا با یافتن شهرت و مقبولیت جز مهمترین دارایی هایی یک تاجر یا شرکت تجاری شوند و البته به علت سهل
الوصول بودن و نیز برخی خلا های قانونی دیگران را برای سودجویی به خود جلب میکنند. شرایطی که گفته شد با ویژگی های
خاص خود در اینترنت نیز وجود دارد، به این شکل که عده ای از علایم تجاری مشهور استفاده کرده و برای خود در اینترنت سایتی راه اندازی می کنند که نام آن )نام دامنه( مشابه با نام یا علامت تجاری یک شخص تاجر است درحالیکه هیچ ارتباطی بین آن دو وجود ندارد و زمانی که آن تاجر می خواهد فعالیت خود را تحت علامت یا نام تجاری اش در اینترنت گسترش دهد با ثبت قبلی آن به نام دیگری مواجه می شود و نمی تواند در محیط اینترنت مالک دارایی خود باشد، از سوی دیگر فردی که علامت یا نام تجاری دیگری را به نام خود به ثبت رسانده است اغلب سوءنیت داشته و در ازای انتقال این نام )نام دامنه( به دارنده علامت تجاری مبالغ گزافی را پیشنهاد می کند، به این عمل ثبت با سوء نیت نام دامنه به قصد بردن علامت تجاری ) Cybersquatting ( می گویند و نقطه مقابل آن نیز ثبت علامت تجاری با سوء نیت به قصد بردن نام دامنه ) Reverse Domain Name Hijacking or Reverse Cybersquatting ( می باشد.
۱٫ماهیت نقض
نقض حق مرتبط با نام دامنه را از دو زاویه می توان مورد بررسی قرار داد؛ یک مورد آن زمانی پیش می آید که حقوق دارنده نام دامنه توسط دیگری نقض میشود و دیگر آن که دارنده نام دامنه از آن به عنوان وسیلهای جهت نقض حقوق دارنده علامت تجاری استفاده میکند.
۱ – ۱ نقض شدن حقوق دارنده نام دامنه گاهی حقوق دارنده قانونی نام دامنه ممکن است با اقدامات غیرقانونی دیگران مانند تغییر یا استفاده غیرمجاز از نام دامنه نقض شود.
این فرض بر دو گونه است:
الف( گونه اول ناظر به مواردی است که دو شخص بدون سوءنیت، اقدام به ثبت یک نام دامنه می کنند، یعنی در نتیجه عدم آگاهی مرجع ثبت کننده ) Registrar ( از اعطا شدن نام دامنه به دیگری، همان نام دامنه یا نام دامنه مشابه که شرایط گمراه کننده نیز دارد به متقاضی دوم اعطا می شود. در این حالت، به دلیل آنکه امکان وجود دو نام دامنه مشابه در اینترنت نیست، حق تقدم با دارنده اول است و حکم ابطال ثبت دوم صادر می شود. البته باید گفت که در صورتی که ثبت دوم همراه با سوءنیت نباشد هیچ گونه مسئولیت مدنی وکیفری مشمول وی نمی شود و حتی این امتیاز را دارد که در صورت ورود زیان به او به علت تقصیر مرجع ثبت کننده، می تواند از آن مرجع مطالبه خسارت نماید.
ب( در حالت دوم که شخصی با علم و آگاهی از وجود حق تقدم برای دارنده نام دامنه اقدام به درخواست ثبت آن به نام خود می کند. این فرض از مصادیق بارز نقض حق دارنده نام دامنه محسوب می شود و در صورت ثبت پیشین آن و کسب شهرت خود نوعی از نقض حقوق دارنده مالکیت معنوی می شود و البته نقض کننده حق در برابر زیان دیده دارای مسئولیت مدنی و در شرایطی کیفری خواهد بود. حقوق ایران در خصوص این حالات حکم خاصی ندارد و از انتقادات وارد بر ماده ۶۶ قانون تجارت الکترونیکی آن است که از حقوق صاحبان قانونی و مشروع نام دامنه و نیز اسامی تجاری و نشانه های جغرافیایی که به صورت نام دامنه ثبت شده اند سخنی نگفته است. درحالی که با توجه به گسترش هر روزه اینترنت و مبادلات الکترونیکی، بایسته است که خلأ موجود را با قانون گذاری مناسب برطرف نمود.
۲ – ۱ نقض حقوق دارنده علامت تجاری از طریق نام دامنه
گاهی ثبت کننده نام دامنه نه تنها زیان دیده نیست، بلکه با ثبت نام دامنه ای بر پایه یک علامت تجاری موجود، حقوق دارنده آن علامت را به مخاطره می اندازد. این فرض در جایی مصداق پیدا می کند که شخصی صاحب یک علامت تجاری در محیط فیزیکی است و فرد دیگری همان علامت را به عنوان نام دامنه خود در محیط اینترنتی به ثبت می رساند تا در زمان مناسب: ۱ . اقدام به فروش، اجاره و یا انتقال به هر نحو دیگر کند؛ ۲٫ در فعالیت دارنده علامت تجاری ایجاد اختلال کند؛ که در هر حالت سؤ نیت در کار وی محرز است. این مسئله نوین که از جمله چالش های فناوری جدید محسوب می شود و میزان آرای صادره برای پرونده های مرتبط و توجه قانون گذاران کشور های توسعه یافته به این مطلب اهمیت ویژه آن را نشان می دهد. البته این چنین نیست که هر ادعایی در این موضوع به صدور حکم به نفع مدعی نقض حق بیانجامد بلکه وی باید آن را ثابت کند.
۲٫ روش های اثبات در قوانین و مقررات ایران حکم مشخصی برای تشخیص اینکه حقوقی از دارنده نام دامنه تضییع شده است وجود ندارد و آیین نامه مرکز ثبت نام دامنه در ایران http://www.nic.ir/Home در بند ۸ به تاسی از سیاست نامه متحد الشکل حل و فصل اختلافات ناشی از نام دامنه ) Uniform Domain Name Dispute Resolution Policy ) سازمان آیکان ) ICANN ( به اجمال، مبانی قابل استناد خواهان ( Complainant ( را بیان کرده است، که به این شرح می باشد:
۸ . بر طبق سیاست نامه حل اختلاف، )خواهان( مبانی مورد استناد ادعا نامه را تشریح کند، به خصوص موارد ذیل:
۸٫۱ دلیل اینکه نام/ های دامنه با علامت تجاری یا علامت خدمت متعلق به مدعی اشتباه می شود، چیست؛

۸٫۲ دلیل اینکه خوانده )دارنده نام دامنه( بایستی فاقد هرگونه حق یا منفعت مشروع نسبت به نام/ های دامنه موضوع اختلاف شناخته شود،
چیست؛

۸٫۳ دلیل اینکه نام/ های دامنه با سوء نیت مورد استفاده قرار گرفته اند، چیست؛
همان گونه که از مفاد این بند پیداست مرکز ایرنیک به تاسی از رویه موجود داخلی و بین المللی که بیشتر دعاوی به نقض حقوق دارنده علامت تجاری از طریق نام دامنه رسیدگی می کنند، روش های اثباتی این ادعا را برشمرده و راه حلی برای فردی که نام دامنه وی مورد تعرض قرار گرفته بیان نکرده است و براساس آیین نامه ضوابط ثبت نام دامنه با پسنود .ir مرکز ثبت نام دامنه، هیچ نوع تعهدی در مورد نظارت بر اطلاعات ارائه شده توسط متقاضی ثبت نام دامنه و یا در مورد دقت و صحت اطلاعات موجود نزد مرکز برعهده نخواهد داشت و در موقعیتی نیست که بتواند تعیین کند آیا وضعیت موجود ناقض حقوق اشخاص ثالث هست یا خیر؟. در حال حاضر، به منظور تأمین اطلاعات راجع به ثبت نام دامنه یا مقاصد مربوطه دیگر، پایگاه ثبت نامهای دامنه WHOIS که در دسترس عموم می باشد، تنها مرجعی است که به متقاضی ثبت نام دامنه کمک می کند تا از این که آیا نام دامنه مورد تقاضا پیشتر به ثبت رسیده است یا خیر آگاه شود. با توجه به آرای صادره بر اساس سیاست نامه متحد الشکل حل و فصل اختلافات ناشی از نام دامنه ) UDRP ) سه معیار به دست می آید: ۱٫ آیا نام دامنه مورد اختلاف شباهت گمراه کننده با علامت تجاری یا علامت خدماتی دارد؟، ۲٫ دارنده نام دامنه حق مالکیت قانونی نسبت به نام سایت دارد؟ و ۳٫ نام دامنه با سوء نیت ثبت شده و به کار گرفته می شود؟ اثبات معیار های یاد شده برای خواهان ساده نیست و ادعا های بسیاری به دلیل عدم توانایی دارنده علامت تجاری در اثبات سوء نیت دارنده نام دامنه )خوانده( رد شده اند زیرا علاوه بر اثبات سوء نیت )عنصر معنوی عمل(که امر ساده ای نیست، دارنده نام دامنه باید از نام دامنه ثبت شده استفاده کند یعنی سایت باید فعال باشد و حتی مواردی وجود دارند که دارنده علامت تجاری سوء نیت داشته است و ادعای واهی برای او مسولیت مدنی و کیفری به همراه داشته اند.
۳ . ضمانت اجرای نام های دامنه در قوانین ایران و ICANN
برای ثبت نام دامنه در اینترنت، قراردادی باید منعقد شود که توسط آن فرد حقیقی یا حقوقی صرفاً دارای نام آن دامنه اینترنتی خواهد شد بدون اینکه امکان ایجاد ارتباط و فعالیت در فضای اینترنت داشته باشد. برای ثبت نام دامنه در همه کشورها همانند سایر قراردادها باید شرایط شکلی و ماهوی خاصی رعایت شود در غیر این صورت آن قرارداد از درجه اعتبار ساقط خواهد بود. نکته مهم این است که علی رغم گذشت بیش از دو دهه از پیدایش اینترنت هم چنان این اختلاف وجود دارد آیا اینترنت و آثار موجود در آن را می توان تحت حمایت مالکیت فکری قرار داد یا خیر، اگرچه قانون گذار بیشتر کشورها و نیز WIPO برای حمایت از آن مقرراتی وضع کرده اند اما نظر قالب بر این است که نام دامنه جز حقوق مالکیت فکری محسوب نمی شود زیرا مالکیت فکری، مالکیتی است مستقل و حال آن که حقوق مرتبط با نام دامنه ناشی از قراردادی است که میان دارنده نام دامنه یا ثبت کننده آن ومرجع ثبت کننده حاصل می شود. این مطلب موجب شده تا مسئله قراردادهای ثبت نام دامنه به یک معضل پیچیده در تمام دنیا تبدیل شود به طوری که قضات و بازپرسانی که در زمینه پرونده های نام های دامنه فعالیت کرده و آرا مربوطه را صادر می کنند نیز بر سر اینکه ماهیت حقوقی قراردادهای ثبت نام دامنه به واقع چیست، چگونه، تحت چه شرایط و قوانینی باید با آن برخورد کنند، هنوز به اتفاق نظر نرسیده اند. در رابطه با حل اختلافات در زمینه قراردادهای ثبت نام دامنه در همه کشورها علاوه بر متابعت از قوانین و رویه های محاکم داخلی، از قوانین و روش های حل اختلافات بین المللی که مهمترین آنها سازمان ICANN و قوانین UDRP می باشد به عنوان منبع بسیار ارزشمندی برای تصمیم گیری ها در این زمینه استفاده می کنند.
در تاریخچه قوانین ایران موارد بسیاری در جهت حمایت از مالکیت فکری ثبت شده است، مانند: ۱ . مواد ۴۶ و ۴۷ قانون ثبت علائم و اختراعات سابق )مصوب ۱۳۱۰ ( که امکان طرح دعوی جزایی در خصوص علائم تجاری و اختراعات وجود داشت لیکن اشارهای به اعمال مجرمانه و نیز مجازاتهای مربوط به آن نکرده بود و شکایات مربوط به این جرایم در تهران مطرح میشد ۲ . قانون تجارت الکترونیکی )مصوب ۱۱ / ۱۱ / ۱۳۸۲ ( این قانون در ماده ۶۶ ، به حمایت از اسرار و علائم تجاری به جهت تضمین و حمایت از رقابتهای مشروع، استفاده از نام تجاری را چه به صورت دامنه باشد و یا هر نوع نمایش برخط دیگر در صورتی که موجب فریب یا مشتبه شدن اصالت کالا و خدمات به طرف شود، ممنوع و مشمول مجازات دانسته است.
۳٫ ماده ۶ قانون حمایت از نشانههای جغرافیایی )مصوب ۱۸ / ۲ / ۱۳۸۳ )
۴ . قانون ثبت اختراعات، طرحهای صنعتی و علائم تجاری )مصوب ۲۳ / ۱۱ / ۱۳۸۶ ( بر اساس ماده ۶۱ این قانون، هر شخصی اعمالی را که طبق مواد ۲۸،۱۵ و ۴۰ جزء حقوق مالک محسوب میشود و یا عمل غیرقانونی مندرج در ذیل ماده ۴۷ که هرگونه استفاده از یک نام تجاری توسط اشخاص ثالث اعم از اینکه به صورت نام تجارتی باشد یا علامت یا علامت جمعی ، یا هرگونه استفاده از آنها که عرفاً باعث فریب عموم شود، مرتکب شود ، مجرم شناخته شده و علاوه بر جزای نقدی به حبس تعزیری از ۹۱ روز تا ۶ ماه یا هر دو محکوم میشود. همان گونه که از متن مواد در قوانین یاد شده بر می آید قانون گذار ایرانی علی رغم تلاش برای حمایت از مالکیت ادبی، هنری و صنعتی و پیوستن به کنوانسیون های بین المللی مانند کنوانسیون پاریس در حمایت از
مالکیت صنعتی و سازمان WIPO ، در تدوین مواد قانونی کوچکترین حمایتی از دارنده نام دامنه ننموده است و حتی در قانون تجارت الکترونیکی به رغم اشاره مختصر به نام دامنه هم چنان ایرادات و نقایص بسیاری مشهود است.
۴٫ طرح یک پرونده با وجود جستجو بسیار در سایت های داخلی،دادخواست یا حکمی با موضوع ” نقض حقوق دارنده نام دامنه” یافت نشد در نتیجه
یکی از پرونده های WIPO در اینجا بیان می شود؛
در پرونده موسوم به SMARTDESIGN.com هیات داوری چنین عنوان می کند: ” با توجه به تمایل خواهان در تملک سایت مورد ادعا، وی اقدام به پنهان نمودن وقایع پیش از لایحه نموده و از بیان مذاکرات میان خود و وکیل خوانده خودداری نموده است، او همچنین سعی در مقصر جلوه دادن دارنده نام دامنه کرده است و حتی اقدام به افشای اسرار تجاری وی کرده و در نتیجه حقوق خوانده را نادیده گرفته است و این نشان از سوء نیت او دارد و هیات داوری ادعای وی راواهی اعلام می کند.”
(WIPO, 18 October 2000, Case No. D2000-0993, Smart Design LLC v. Carolyn Hughes)
۵٫ پیشنهاد
با توجه به نقص موجود در ماده ۶۶ قانون تجارت الکترونیکی در مورد حمایت از دارندگان نام دامنه در برابر سوء استفاده دیگر افراد اعم از دارنده علامت تجاری پیشنهاد اصلاح این ماده می شود؛ ماده ۶۶ – به منظور حمایت از حقوق مصرفکنندگان و تشویق رقابتهای مشروع در بستر مبادلات الکترونیکی سوء استفاده از علائم تجاری به صورت نام دامنه ) Domain Name ( و یا هرنوع نمایش بر خط ) Online ( علائم تجاری که موجب فریب یا مشتبه شدن طرف به اصالت کالا و خدمات شود و یا سوء نیت نسبت به دارنده نام دامنه به منظور تصاحب غیر قانونی آن ممنوع و متخلف به مجازات مقرر در این قانون خواهد رسید.
منابع
الف – فارسی
۱ .صادقی،محسن. بررسی نام های دامنه از منظر حقوق مالکیت فکری با نگاهی به حقوق ایران، مجله فقه و حقوق، سال چهارم،
شماره ۱۳ ، ۱۳۸۶
۲ .دهستانی، محمد امیر. رویکرد نظام حقوقی ایران در برابر ثبت با سوء نیت نام دامنه، فصل نامه تحقیقات حقوقی آزاد، دوره ۶ ،
شماره ۲۰ ، ۱۳۹۲
۳ .حبیب زاده، طاهر. تحلیل نام دامنه در گستره مالکیت فکری، ۱۳۹۴
قوانین و آیین نامه ها
۱ . قانون تجارت الکترونیکی مصوب ۱۳۸۲
۲ . قانون حمایت از نشانههای جغرافیایی مصوب ۱۳۸۳
۳ . آیین نامه مرکز ثبت نام دامنه در ایران ، www.nic.ir/Home
ب – خارجی
۱٫ Philip،Rodheain.Reverse Domain Name Hijacking, 2002
۲٫http://www.wipo.int/portal/en/index.html