نحوه دریافت حکم حجر از دادگاه و راههای اثبات آن

     محجور کیست؟
قانونگذار در قانون امور حسبی، برای اشخاصی که به دلیل ضعف قوای دماغی (قدرت تشخیص مسایل اقتصادی) نمی‎توانند مصلحت خود را تشخیص دهند، تدابیر قابل توجهی اندیشیده که نخستین مرحله آن، صادر کردن حکم حجر برای این اشخاص است تا با این حکم، بتواند سوء استفاده افراد سودجو نسبت به شخص محجور را به حداقل کاهش دهد.
همچنین قانونگذار در خصوص این افراد، محدودیت‎های خاصی را نیز اعمال کرده است تا حدی که حتی به اشخاص محجور، هیچ‎گونه اجازه تصرفی در اموالشان را نمی‎دهد و همانطور که بیان شد، علت این امر، جلوگیری از سوء استفاده های احتمالی برخی افراد از شخص محجور است.
دادگاه‎ها مکلف هستند طبق قانون، برای این افراد قیم تعیین کنند و قیم آنها بر کلیه اعمال و معاملات محجور نظارت کامل داشته باشد تا احیانا ضرر و زیانی به او وارد نشده یا اینکه مورد سوء استفاده واقع نشوند.
پس از تعیین و انتصاب قیم از سوی دادگاه، کلیه دارایی‏ها و اموال فرد محجور، تحت اختیار قیم او قرار می‏گیرد و قیم باید تمام اموال و دارایی فرد محجور را مدیریت کامل کند. 
این نکته قابل ذکر است که قیم به هیچ عنوان حق ندارد هیچ گونه دخل و تصرفی را که به مصلحت محجور نبوده یا کاملا خلاف مصلحت اوست، در اموال و دارایی وی انجام دهد.

     تقسیم ‏بندی محجورین طبق قانون مدنی
ماده ۱۲۰۷ قانون مدنی، کلیه محجورین را به سه گروه صغار، افراد غیر رشید و مجانین تقسیم کرده است:
بنابراین بر اساس قانون مدنی، انواع محجورین را می‎‏توان به سه دسته کلی تقسیم کرد.
دسته اول افراد صغیر هستند. در حالت کلی شخص صغیر به فردی اطلاق می‎شود که هنوز به سن بلوغ نرسیده و به همین جهت قادر به تشخیص امور خود نیست.
دسته دوم از محجورین را افراد غیررشید تشکیل می‎دهند. افراد غیررشید یا سفیه به اشخاصی اطلاق می‎شود که با وجود اینکه به سن قانونی رسیده‎اند، اما توانایی درک، تشخیص و تمییز خوب و بد مسایل مالی را ندارد.
دسته سوم محجورین را افراد دیوانه تشکیل می‎دهند. افراد دیوانه یا مجانین نیز فاقد قوه عقل هستند و با اختلالات قوای عقلی خود نمی‏توانند امور مالی و غیرمالی خود را انجام بدهند.
این افراد ممنوعیت تصرف در اموال و حق و حقوق مدنی خود را دارند. ممنوعیت قانونی افراد محجور، به دلیل حمایت قانون از آنها به وجود آمده است. 
جنون در حقوق ایران به هر درجه‎ای که باشد، موجب می‎شود فرد نتواند اهلیت استیفا داشته باشد. طبق ماده ۱۲۱۱ قانون مدنی جنون به هر درجه که باشد موجب حجر است.

     اثبات حجر اشخاص محجور
یکی از بهترین و راحت‎ترین راه ها برای اثبات حجر افراد محجور، مراجعه به ادارات پزشکی قانونی و اخذ نامه پزشکی مبنی بر حجر فرد محجور است.
تاییدیه پزشکی قانونی مورد قبول دادگاه‎هاست و دیگر نیازی به انجام تحقیقات و طی سایر مراحل طولانی قضایی ندارد.
از دیگر راه‎های اثبات حجر اشخاص، توسل به شهادت شهود، مبنی بر مشاهدات فرد ذی‎نفع از اعمال و رفتارهای فرد مجحور است، که قطعا می‎تواند دلیل یا حداقل اماره‎ای بر تایید و اثبات حجر فرد مذکور باشد.

     نحوه صدور حکم حجر از سوی دادگاه
به گزارش پایگاه حقوقی یاسا، پس از اطلاع دادستان‎های ادارات سرپرستی از موضوع حجر شخص و بررسی دلایل و مستندات، پرونده فرد محجور به دادگاه ارجاع می‎شود، دادگاه نیز در صورت نیاز و متناسب با وضعیت شخص محجور، اقدام به انجام تحقیقات لازم در این رابطه خواهد کرد و پس از کفایت تحقیقات، حکم مقتضی صادر خواهد شد.
لازم به توضیح است اشخاص دیگری که شاهد وقوع حجر فرد مذکور بوده‎اند، نیز می‎توانند از طریق دفاتر خدمات قضایی با تنظیم دادخواستی مبنی بر صدور حکم حجر و تعیین قیم ، خواهان صدور حکم و تعیین تکلیف برای این افراد شده و قیمومت برای این اشخاص را از محضر دادگاه تقاضا کنند.

     مرجع صالح برای صدور حکم حجر و نصب قیم
صدور حکم حجر و نصب قیم همانند هر دعوای دیگری اصولا در صلاحیت دادگاه‎های عمومی است که طبق بند ۱۰ ماده‎واحده قانون اختصاص تعدادی از دادگاه‎های موضوع اصل ۲۱ قانون اساسی (دادگاه خانواده) مصوب سال ۱۳۷۶، صدور حکم حجر، ضم امین، نصب قیم و عزل آنها در صلاحیت دادگاه‎های خانواده قرار گرفته است.
لازم به ذکر است در قانون حمایت خانواده مصوب سال ۱۳۹۲، یک ماده قانونی تصویب شده که دادگاه‎های خانواده دارای صلاحیت کافی برای صدور حکم حجر محجور و ابطال این حکم هستند.

     وظیفه دادسرای سرپرستی
ادارات سرپرستی وظایف متنوعی در قبال محجورین برعهده دارند که از جمله می توان به وظیفه نظارت، نصب امین، نصب قیم،  تشکیل پرونده در خصوص محجورین و نظارت بر فروش اموال غیرمنقول آنها اشاره کرد.
ادارات سرپرستی موظف هستند بر اموال محجورین نظارت کامل کنند تا این اموال از حیف و میل مصون مانده و حقوق محجور تضییع نشود.
در تهران، دادسرای ناحیه ۲۵ (امور سرپرستی) واقع در خیابان کریمخان زند، خیابان ایرانشهر شمالی، پلاک ۲۱۹ صالح در امور محجورین است.

     آیا می‎توان برای متوفی نیز تقاضای صدور حکم حجر کرد؟
در صورتی که بتوان حجر شخصی که فوت کرده است را قبل از فوتش ثابت کرد، یعنی ثابت شود متوفی قبل از فوت هم محجور بوده و در حین حجر اقدام به انجام معاملاتی به ضرر خود و وراثش کرده است و ورثه او از انجام چنین معاملاتی اطلاعی نداشته‎اند، در صورتی که وراث از انجام چنین معاملاتی بعد از فوت شخص محجور مطلع شوند، می‎توانند با ارائه اسناد، مدارک و شهود، حجر متوفی را اثبات کرد و ابطال معاملات صورت‎گرفته را تقاضا کنند. 
در این حالت تمام معاملات متوفی محجور، قبل از فوتش هم باطل خواهد شد.

     آثار و تبعات صدور حکم حجر
چنانچه حکم حجر برای فردی صادر شود، آثار و تبعاتی همراه این حکم ظاهر خواهد شد و به نوعی زندگی فرد محجور از منظر حقوقی دستخوش تغییراتی قرار می‎گیرد که از آن جمله می‎توان به ممنوع شدن محجور از دخالت در امور مالی و جلوگیری از ایجاد تعهدات مالی برای فرد محجور و تعیین و نصب قیم برای فرد محجور جهت اداره اموال و انجام امور مالی وی اشاره کرد.
همچنین به جهت مصلحت وی، فروش اموال شخص محجور تنها با اجازه دادستان و توسط قیم انجام خواهد شد.

     آیا امکان اعتراض به حکم حجر وجود دارد؟
در بسیاری از مواقع فرد محجور با درمان و مراقبت‎های ویژه و مصرف دارو، درمان می‎شود و حجر او پایان می‎پذیرد که در این حالت می‎توان نسبت به بطلان حکم حجر او اقدام کرد.
به این صورت که پس از صدور رای، فرد بهبودیافته از حجر، به دادگاه مراجعه و اعتراض خود را تقدیم می‎کند و بعد از دریافت احضاریه و مراجعه به دادگاه، با توجه به محتویات پرونده و علت صدور حکم، تغییر نظر قاضی را تقاضا می‎کند.
دادگاه تجدید نظر نیز پس از بررسی دلایل و گزارشات پزشکی قانونی یا دادگاه، حکم بر ابطال رای قبلی می‎دهد یا آن را همچنان پابرجا می‎داند.
در نهایت اگر نظر دادگاه بر ابطال حکم حجر استوار باشد، اختیار اداره و نگهداری از اموال محجور، از قیم سلب شده و به خود فرد بازگردانده می‏شود .حمایت