استخراج آرای محاکم برای ایجاد درختواره واژگان حقوقی

 همایون حبیبی در گفت‌وگو با میزان با اشاره به روند توسعه درختواره واژگان حقوقی  به آخرین وضعیت این درختواره اشاره کرد و افزود: یکی از مسائل سخت در هر علمی ایجاد درختواره علمی است اما در رشته حقوق با گستردگی بسیاری که دارد هیچ کار درخور توجهی در این زمینه در کشور انجام نشده است.
وی ادامه داد: البته کار‌های مختلفی شده است اما مقطعی بوده‌اند. به طور مثال در روزنامه رسمی برای تهیه درختواره علمی یک نرم‌افزار تهیه شده است اما آن درختواره مربوط به قوانین بوده و بر اساس قوانین دسته‌بندی شده و لذا این درختواره محدود به قوانین است.
معاون پژوهشی پژوهشگاه قوه‌قضاییه اظهارکرد: وقتی ما در حوزه رأی وارد شدیم و شروع به استخراج آرا برای شکل دادن به رویه قضایی کشور کردیم دنبال یک هدف بزرگ بودیم.
حبیبی تصریح‌کرد: یکی از مهمترین کار‌هایی که در هر نظام حقوقی باید انجام شود این است که ببینیم خروجی اجرای قانون در کشور چگونه است؟ آیا این خروجی را در آرای دادگاه‌ها می‌توان دید؟ آیا زمانی که دادگاه‌ها قوانین را اجرایی کردند، می‌توان دانست معنی فلان قاعده چیست؟
این مقام مسئول گفت: به همین دلیل در کشور‌های مختلف سعی می‌کنند نمونه هر رأی را در مواجهه با هر موضوعی استخراج کنند که ممکن است این کار روش‌های متعددی داشته باشد.
وی گفت: این کار باعث می‌شود رویه دادگاه‌ها به یکدیگر نزدیکتر شود زیرا دادگاه‌ها نیز از آرای یکدیگر خبر ندارند. پس از تهیه و انتشار آرا تازه معلوم می‌شود در مواجهه با یک موضوع ممکن است برخی دادگاه‌ها یک روش و برخی دیگر روش دیگری را به کار گرفته باشند.
حبیبی با بیان اینکه بنابراین انتشار آرا می‌تواند همه این مسائل را حل و فصل کند، ادامه داد: برای اینکه بتوانیم این نکته را کشف کنیم باید بتوانیم همه موضوعات مشابه را کنار هم قرار دهیم.

 برگزاری دوره‌های آموزشی برای حقوقدانان و دانشجویان دکتری
وی خاطرنشان‌کرد: لذا برای این کار باید یک درختواره علمی داشته باشیم که بتوانیم موضوعات را کنار هم قرار دهیم. از آنجا که محاکم باهم ارتباطات عرضی دارند، بنابراین باید درختواره حقوقی، این ارتباطات را هم بتواند نشان بدهد لذا برای ما ربط این درختواره با قوانین و مقررات از اهمیت زیادی برخوردار است.
این مقام مسئول با بیان اینکه باید بتوانیم در یک روش علمی همه موضوعات مشابه را در این درختواره بچینیم، گفت: طبیعتا با توضیحاتی که داده شد می‌توان فهمید این کار، یک کار بسیار سخت است چون برخی کشور‌های جهان حتی پس از ۱۰۰ الی ۱۵۰ سال تجربه هنوز به انتهای درختواره مورد نظر خود نرسیده‌اند و در حال اصلاح درختواره هستند.
حبیبی گفت: مثلا برخی کشورها برای تهیه درختواره ۲۰ سال وقت صرف کرده و یک استاندارد را ایجاد و آن را اجرا کردند اما پس از ۵۰ الی ۶۰ سال ملاحظه کردند که نیاز به اصلاح دارند و لذا هنوز هم در حال اصلاح آن هستند.
معاون پژوهشی پژوهشگاه قوه‌قضاییه افزود: خود ادبیات حقوقی هم مداوم در حال گسترش است و به طور مداوم اصطلاحات، وقایع و قوانین جدید به این درختواره اضافه می‌شود.
این مقام مسئول خاطرنشان کرد: برای شروع کار، در ابتدا تیمی از حقوقدانان و دانشجویان دکتری را در کلاس‌های آموزشی جمع کرده و برای آن‌ها آموزش‌های طبقه‌بندی برگزار کردیم. برای این کار از چند مرجع کمک گرفتیم. بعد از اینکه دانشجویان به موضوع اشراف پیدا کردند مطالعات تطبیقی را در نظام‌های حقوقی دیگر انجام دادیم و از جمع این دو یعنی دانش طبقه‌بندی و تجربیات کشورمان و حتی دیگر کشور‌ها که ظرف دو سه سال انجام شد، توانستیم به روش مطلوب و مورد نظر خود برای تهیه درختواره برسیم.
این مقام مسئول تصریح‌کرد: ما در این راستا حتی از یک موسسه تحقیقاتی در قم نیز بازدید کردیم. در آنجا دیدیم که آن‌ها مدت طولانی است که کار طبقه‌بندی را انجام می‌دهند. این افراد به ما کمک کردند و همه دستاورد خود را در اختیار ما گذاشتند. حبیبی با اشاره به اینکه آشنا شدن حقوقدانان با درختواره هم موضوع دیگر ما است، گفت: در حال حاضر در برخی کشور‌ها در تدریس رشته تحصیلی حقوق یکی از کار‌هایی که دانشجویان باید در ترم‌های اول یاد بگیرند خواندن و فهمیدن اینگونه طبقه‌بندی‌هاست بنابراین این‌ موضوعات نیز باید در کشور ما اتفاق بیفتد که طبیعتاً زمانبر است. این مقام مسئول افزود: فکر می‌کنیم این کار چیزی نیست که نقطه توقف داشته باشد. چون می‌بینیم که در برخی کشور‌های دنیا بعد از ۱۵۰ سال کار هنوز توقف و سرانجام اتفاق نیفتاده است. البته ما امیدواریم شاکله اولیه ظرف پنج سال آینده انجام شود.

 آرای استخراج شده از سال ۹۳ در درختواره قرار گرفت
این مقام مسئول گفت: در حال حاضر از سال ۹۳ آرایی که استخراج کرده‌ایم را در این فایل یا درختواره قرار دادیم. اولین خروجی هم که مربوط به سه ماه اول و دوم سال ۹۳ است را منتشر کردیم که البته به مرور اصلاح، تکمیل و گسترده‌تر خواهد شد.
حبیبی در ادامه گفت: این کار استمرار خواهد داشت اما حُسن آن در این است که استفاده از این درختواره شروع شده و مجموعه کار‌های جدیدی که پژوهشگاه منتشر کرده است بر روی این مدل سوار و انتشار یافته است.