مصادیق سوءظن های پسندیده

در مسائل امنیتی

در مسایل امنیتی و اطلاعاتی که به سرنوشت جامعه مربوط است نمی توان با خوش بینی به هر کسی در جامعه نگاه کرد بلکه باید در آنجا حسن ظن را کنار گذاشت باید تمام حرکات مشکوک زیر نظر باشد و پیرامون آن تحقیق شود.

پیامبر (ص) فرمود:

احتَرِسُوا مِنَ النّاسِ بِسوء الظَنِ^[۱]

با سوء ظن در برابر مردم از خود پاسداری کنید.

در انتخاب دوست

ایجاد دوستی نیاز به تأمل و صلاحیت دارد، چنانچه گزینش دوستی بر مبنای ظاهر افراد باشد، پیامدهای زیانباری دارد. قرآن می فرماید:

یا وَیلَتی لَیتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلِیلًا^[۲]

ای وای بر من، کاش فلان (شخص گمراه) را دوست خود انتخاب نکرده بودم!

امام علی علیه السلام فرمود:

لَا تُؤَاخِ أَحَداً حَتَّی تَعْرِفَ مَوَارِدَهُ وَ مَصَادِرَهُ فَإِذَا اسْتَنْبَطْتَ الْخِبْرَهَ وَ رَضِیتَ الْعِشْرَهَ فَآخِهِ عَلَی إِقَالَهِ الْعَثْرَهِ وَ الْمُوَاسَاهِ فِی الْعُسْرَه^[۳]

با هیچ کس برادری نکن تا بدانی رفت و آمدش کجاست، وقتی از حالش به خوبی آگاه شدی و معاشرتش را پسندیدی با او بر اساس گذشت از لغزش ها و همیاری در سختی ها برادری کن.

در انتخاب کارگزاران

یکی از مواردی که نباید بر اساس ظاهر حکم کرد و نیاز به بررسی و دقت دارد، انتخاب مسئولان و کارگزاران است. باید همه جوانب امر سنجیده شود، حسن ظن و اعتماد بیجا چه بسا زیان های جبران ناپذیری را در پی داشته باشد، مسئولیت امانت است و نمی توان آن را به هرکس سپرد. امام علی علیه السلام در نامه تاریخی خود به مالک اشتر فرمود:

ثُمَّ انْظُرْ فِی أُمُورِ عُمَّالِک فَاسْتَعْمِلْهُمُ اخْتِبَاراً وَ لَا تُوَلِّهِمْ مُحَابَاهً وَ أَثَرَهً فَإِنَّهُمَا جِمَاعٌ مِنْ شُعَبِ الْجَوْرِ وَ الْخِیانَه^[۴]

در امور کارگزاران خویش بیندیش و آنان را با آزمایش، به کار گمار، نه از روی میل خود و بدون مشورت با دیگران که به هوای خود رفتن و به رأی دیگران ننگریستن، ستمگری و خیانت است.

چه بسا مردان زرنگ و زیرکی باشند که با ظاهر سازی و تظاهر و خوش خدمتی بتوانند نظر مسئولان را جلب کنند.

در مورد خبر فاسق

قرآن درباره خبرهای فاسقان می فرماید:

إِنْ جاءَکمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَینُوا أَنْ تُصِیبُوا قَوْماً بِجَهالَهٍ فَتُصْبِحُوا عَلی ما فَعَلْتُمْ نادِمِینَ^[۵]

اگر فاسقی خبر آورد، پیرامون آن به تحقیق بپردازید و به خبر او ترتیب اثر ندهید مبادا گرفتار جهالت و نادانی شوید.

آیه فوق درباره ولید بن عقبه نازل شده است که پیامبر (ص) او را برای جمع آوری زکات از قبیله بنی المصطلق اعزام داشت. هنگامی که اهل قبیله باخبر شدند نماینده رسول خدا می آید، با خوشحالی به استقبال او شتافتند، ولی از آنجا که میان ولید و آنها خصومتی وجود داشت، تصور کرد آنها به قصد کشتنش آمده اند، خدمت پیامبر (ص) بازگشت و بدون تحقیق عرض کرد: آنها از پرداخت زکات خودداری کردند و می دانیم امتناع از پرداخت زکات یک نوع قیام بر ضد حکومت اسلامی تلقی می شود. پیامبر (ص) سخت ناراحت شد و تصمیم گرفت با آنها پیکار کند. آیه فوق نازل شد و به مسلمانان دستور داد هرگاه فاسقی خبر آورد، درباره آن تحقیق کنید.^[۶]

سوءظن به خائنین

امام صادق علیه السلام فرمود:

لَیسَ لَک أَنْ تَأْتَمِنَ مَنْ غَشَّک وَ لَا تَتَّهِمَ مَنِ ائْتَمَنْت^[۷]

تو نباید اعتماد کنی به کسی که به تو خیانت کرده و نه متهم کنی کسی را که امینش کردی.

مثلًا نباید به کسی که کالای تقلبی فروخته یا برنج بد و خوب را مخلوط می نماید یا کم فروشی می کند اعتماد نمود.

پی نوشت ها

[۱] . بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۱۰۶٫

[۲] . فرقان/ ۲۸٫

[۳] . بحارالانوار، ج ۷۵، ص ۱۰۵؛ تحف العقول، ص ۲۳۳٫

[۴] . نهج ‏البلاغه، نامه ۵۳٫

[۵] . حجرات/ ۶٫

[۶] . تفسیر نمونه، ج ۲۲، ص ۱۶۲٫

[۷] . بحارالانوار، ج ۷۲، ص ۱۹۴٫