بررسی حقوق شهروندی در نظام آموزش و پرورش

بررسی حقوق شهروندی در نظام آموزش و پرورش

نویسنده : حسن بصیری هریس

چکیده
یکی از مسائل مهمی که در رابطه با مفهوم شهروند و شهروندی وجود دارد این است که چگونه می توان آن را تعلیم و آموزش داد تا بر اساس آن شاهد اجرای صحیح آن در جامعه و شناخت وظایف و تکالیف مبتنی بر آن بود. در این رابطه صاحب نظران مدرسه را بهترین مکان برای آموزش و تعلیم این مقوله می دانند،آنها معتقدند چون مدرسه بعد از خانه دومین محیطی است که کودکان و نوجوانان قسمت اعظم وقت خود را در آن سپری می کنند، و نقش مهمی در رشد شخصیت و انتقال دانش و مهارت های زندگی به آنها دارد، در نتیجه آشنایی با شهروند و شهروندی نیز از جمله مهارتهایی است که در مدرسه باید آموزش داده شود و دانش آموزان رده های مختلف تحصیلی باید حقوق، تکالیف و مسئولیتهای شهروندی را در مدرسه فرابگیرند. به عبارت دیگر گنجاندن مطالب مهم و ضروری در مورد حقوق شهروندی براساس اصول و قواعد در برنامه درسی و کاربردی ساختن آنها توسط نظام آموزش و پرورش حاکم بر هر کشوری، افراد متعهد و مسئول و آگاه را پرورش خواهد داد که خواهند توانست نظام نماینده –شهروند را (که نظامی عادل و قانونمند است) بنا نهند؛ نظامی که افراد جامعه در آن حق آزادی، حق مشارکت، حق انتخاب و…. را داشته باشند. برخی از صاحب نظران نیز ضرورت آموزش شهروندی را پرورش قابلیتهایی در فرد که با افراد دیگر جامعه همزیستی اجتماعی سالمی پیدا کنند می دانند. در واقع فرد با آموزشهایی که در زمینه حقوق شهروندی از طریق نظام آموزشی و مدارس دریافت می کنند به فردی مستقل که دارای حس مسئولیتهای اخلاقی و اجتماعی رشد یافته ای باشد تبدیل شود و عضو سودمندی برای جامعه گردد. به همین دلیل آشنا شدن با این حقوق و ضرورت آموزش آنها به شهروندان، مزایای زیادی می تواند داشته باشد. بنابراین آموزش حقوق شهروندی در مدارس ضرورت پیدا خواهد کرد.
مقدمه
شهروندی از جمله مفاهیم نو پدیدی است که به طور ویژه‌ای به برابری و عدالت توجه دارد و در نظریات اجتماعی، سیاسی و حقوقی جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است. مقوله شهروندی وقتی تحقق می‌یابد که همه افراد یک جامعه از کلیه حقوق مدنی و سیاسی برخوردار باشند و همچنین به فرصت‌های مورد نظر زندگی از حیث اقتصادی و اجتماعی دسترسی آسان داشته باشند. ضمن اینکه شهروندان به عنوان اعضای یک جامعه در حوزه‌های مختلف مشارکت دارند و در برابر حقوقی که دارند، مسئولیت‌هایی را نیز در راستای اداره بهتر جامعه و ایجاد نظم بر عهده می‌گیرند، و شناخت این حقوق و تکالیف نقش مؤثری در ارتقاء شهروندی و ایجاد جامعه‌ای بر اساس نظم و عدالت دارد. اسلام به عنوان یک دین فراگیر که به همه ابعاد زندگی بشر توجه نموده است، دستورات صریح و شفافی برای روابط اجتماعی انسان‌ها دارد و نه تنها به کمال معنوی انسان‌ها توجه نموده است بلکه به چگونگی ساختن جامعه‌ای نمونه نیز توجه دارد. از جمله مسائل مهم حقوق شهروندی در اسلام توجه به کرامت انسانها به عنوان اشرف مخلوقات، ارزش حیات و زندگی افراد، برابری بدون توجه به نژاد، رنگ، پوست و …، هدفمند نمودن خلفت انسانها و بیهوده نبودن زندگی انسان می‌باشد.
حقوق شهروندی چیست:
حقوق شهروندی هدیه الهی و جزو حقوق ذاتی و فطری انسان هاست. از صفات انسانی محسوب می شود، کسی نمی تواند هدیه کند، غیرقابل انتقال است، تقسیم ناپذیر است، عناصر آن لازم و ملزوم یکدیگر هستند، جهانی است؛ زیرا حق مسلم هر عضو خانواده بشری است و هر فرد در هر مکانی که باشد و از هر رنگ، نژاد، جنس، زبان و مذهبی که باشد استحقاق برخورداری از آن را دارد، حقوق شهروندی منبعث از تعالیم اسلام می باشد؛ این مفاهیم امروزه جهانی شده و ارزش معنوی پیدا کرده است.

حقوق شهروندی در محتوای قانون اساسی
محتوای قانون اساسی در رابطه با حقوق شهروندی به ۳ دسته تقسیم می شود دسته نخست: حقوقی که بدون قید و شرط حق همه افراد جامعه شناخته می شود که بیشترین اصول (۱۶ اصل) به حقوق شهروندی مربوط می شود، مانند تامین امنیت قضایی عادلانه شهروند، مسکن، انتخاب شغل.
دسته دوم: قوانینی است که در متن اصل قانون مقید و محدود شده که قید حکم به قانون تعیین گردیده است تبعید ممنوع است، مگر به حکم قانون.
دسته سوم: قوانینی است که ناظر بر (حقوق مشروط) شهروندان است که اصل شرط در متن قانون لحاظ شده است.
در کل شهروندی ﻋﺒﺎرت اﺳـﺖ از روش زﯾﺴـﺘﻦ در ﯾـﮏ ﺷـﻬﺮ ﺑـﺮ ﻃﺒﻖ اﺻﻮل و قواعد و ﻗﻮاﻧﯿﻦ خاص. هیچکس با حق و حقوق به دنیا نمی‌آید و این جوامع هستند که تصمیم می‌گیرند که چه حقوقی به شهروندان خود بدهند و چه قوانینی را در نظر بگیرند. آنچه مسلم است خانواده، امن‌ترین و سالم‌ترین کانون در دوره رشد کودک است، به همین دلیل لازم است در چنین کانونی آموزش‌های اولیه برای هوشیاری کودکان در برابر حقوق شهروندی و خطرات بی‌توجهی به قانون ارائه شود و این آموزش ها می تواند در مدرسه تکمیل شود.
آموزش و پرورش و شهروندی
آموزش و پرورش در جوامع امروزی به عنوان کلیدی ترین نهاد آموزشی در جهت توسعه همه جانبه به شمار می رود. چرا که در پرتو آموزش است که انسان ها متحول می شوند. بر پایه نظام آموزشی و تربیتی یک جامعه است که نظم و انضباط اجتماعی حالت نهادی به خود می گیرد و عامه مردم به طرف فرهنگ ترقی و توسعه حرکت می کنند.
انسان باید ارزش پیدا کند و تربیت او مبنای توسعه قرار گیرد. چون هدف از آموزش و سرمایه گذاری آموزشی کشف و توسعه ی منابع انسانی در جهت تعالی بخشی ارزش ها و استعدادها و بهینه کردن آن است چون محور اصلاحات اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی در کلیه ممالک توسعه یافته، انسان بوده می باشد.
آموزش مهم ترین رکن برنامه ریزی جامعه است و کلیدی ترین عنصر در توسعه یک جامعه مردم آن جامعه هستند که باید از فرهنگ، آگاهی و مهارت های گوناگون برخوردار باشند.
این منبع پایان ناپذیر است. باید آن را ترکیب کرده، تمرین داده، مجهز ساخت. این قدرت دفاعی خواه ناخواه، در یک آینده نزدیک گرانبهاترین ثروت مشترک همه بشریت خواهد بود… در کشور ژاپن تربیت انسان ها، بهترین مسأله است و کسانی که در نظام آموزشی کار می کنند افراد بسیار محترم و با پرستیژ اجتماعی والایی هستند همین آموزش دهندگان هستند که در واقع، توسعه و زمینه های آن را (از طریق تربیت شهروندانی آگاه و مسئول) فراهم می آورند و ارزشمندترین سرمایه های انسان های با فرهنگ، آموزش دیده و با شخصیت آن جامعه (شهروندان مدنی) هستند.
بنابراین زمانی آموزش و پرورش در رسیدن به اهداف و آرمان هایش موفق خواهد بود که بتواند شهروندانی آگاه، مسئول و خلاق بپرورد و این امر میسر نیست مگر از طریق آموزش بهینه شهروندی و نیز ارتقاء فرهنگ شهروندی
آموزش شهروندی چیست:
آموزش شهروندی عبارت از رشد و پرورش دادن ظرفیتهای افراد و گروه ها برای مشارکت و تصمیم گیری و عمل آگاهانه و مسئولانه در زندگی اجتماعی و سیاسی و اقتصادی و فرهنگی است. این آموزشها شامل حقوق انسانی، رشد مستمر و همه جانبه، اخلاق و ارزشها، صلح و مسالمت جویی، برابری اجتماعی و حرمت نهادن به تفاوتهاست.

از آنجا که رسانه های عمومی (تلویزیون ،رادیو ، اینترنت ، روزنامه ها و مجلات ) نقش مهمی در شکل گیری و تغییر نگرش و اندیشه و رفتار شهروندان دارند و ممکن است حقوق انسانی آنان را مخدوش کنند و از آنجایی که این کار در همه جای جهان صورت می گیرد، آموزش و شناخت روش ها و عملکردهای رسانه ها و چگونگی اطلاع رسانی درست و نادرست و قضاوت عینی در قبال رسانه ها ضرورت می یابد. در مورد دانش و هنرها نیز، که در عصر کنونی تأثیر عظیمی بر بینش و نگرش و رفتار شهروندان، به ویژه کودکان و نوجوانان و جوانان دارند لازم است آموزشهای کافی به دانش آموزان داده شود.
بعلاوه آموزش شهروندی مهم است چون افراد جامعه باید یاد بگیرند که به نحوی موثر در بهبود بخشیدن به امور گوناگون جامعه محلی و ملی و جهانی مشارکت کنند. تربیت شهروندان فعال و مسئول کمک بزرگی به پیشرفت فردی و اجتماعی و حفاظت از طبیعت و محیط زندگی است. این آموزشها می تواند توسط خانواده و مدرسه و رسانه های همگانی و نهادهای اجتماعی صورت گیرد، اما مسئولیت اصلی آن بر دوش نظام آموزش و پرورش است که باید به گونه ای عملی و در جریان ارتباطهای دانش آموزان با یکدیگر و با سایر افراد و گروه‌ها از آنان شهروندانی فعال و مسئول بسازد.
از آنجا که ادراک افراد از حقوق و مسئولیتهای شهروندی متفاوت (و گاهی متعارض) است، همه ی افراد نیازمند آموزش شهروندی برای کنش و واکنش مسالمت آمیز در برخورد با تفاوتها هستند. این آموزش ها می تواند در برگیرنده راهبردهای گفت و گو، مصالحه، آگاهی یافتن از فوائد تفاوتهای فردی و اجتماعی، رشد ویژگیهای درونی پذیرش تفاوتها و آگاهی از تعارض های تهدید کننده حقوق انسانی ( مانند نژاد پرستی، تبعیض جنسی، برتربینی گروههای معین اجتماعی و فرهنگی و تعصبات فرقه گرایانه) و ضرورت مقابله با آنهاست..
از آنجا که شهروندی یک فرایند مر بوط به تمام عمر است. همه افراد در تمام طول زندگی خود نیازمند آموزشهای متناسب با شهروندی در مراحل گوناگون زندگی هستند. دانش آموزان نیز نیازمند آن هستند که در زمینه های اخلاقی، رشد اجتماعی و دانش و درک درست از جهان آموزش ببینند، در تمام تصمیم گیریهای مربوط به خودشان در خانه و مدرسه و جامعه مشارکت کنند و به عنوان یک شهروند، به صورتی فعال در مناسبات اجتماعی متناسب با احوال خودشان قرار گیرند.
آموزش و پرورش باید به کودکان و نوجوانان کمک کنند تا شهروندانی مسئول، مشارکت کنندگانی فعال در امور زندگی اجتماعی و فرهنگی، یادگیرندگانی موفق و علاقه مند و افرادی متکی به خود و قابل اعتماد بار آیند. وقتی که دانش آموزان به سن نوجوانی و جوانی می رسند مدرسه باید به آنان بیاموزد که چگونه یک زندگی مستقل برای خود ایجاد کنند و علاوه بر مهارتهای ضروری، مشاوره و آموزش لازم در زمینه ادامه تحصیلات، پیدا کردن شغل، استقلال یافتن از خانواده، مدیریت امور مالی خود و آشنایی با قوانین و برقراری ارتباط با ادارات و مسئولان دولتی به آنان آموزش دهد. نوجوانان و جوانان نیازمند ترکیب پیچیده ای از شایستگیهای فکری و رفتاری و مهارت های گوناگون نظری و عملی برای آغاز زندگی مستقل خود هستند و مدرسه باید نقش خود در کمک به آنان را در این امور پیچیده ایفا کند تا بتوانند به زندگی اجتماعی وارد شوند و نقش مستقل خود به عنوان یک شهروند مسئول را ایفا کنند.
چگونگی آموزش حقوق شهروندی
طییعتاً آموزش حقوق شهروندی از وظایف نظام آموزشی و بالاخص مدرسه می باشددر مدارس، آموزش حقوق شهروندی باید از تمام مراحل برنامه درسی ملحوظ شود و چنین نباشد که رشته ای جداگانه تشکیل دهد و در بعضی مقاطع به کار برده شود ودر بعضی مقاطع دیگر به کار برده نشوددر دوره دبستان آموزش حقوق شهروندی وحقوق بشر از طریق قصه، حکایت، نمایشنامه و بازی انجام می گیردهمچنین در دوره دبستان به منظور آموزش حقوق شهروندی، به کاربردن روشهای مبتنی بر شرکت فعالانه دانش آموزان توصیه شده است ودر برنامه های آموزشی دوره دبیرستان مسلماً فرصت بیشتری برای آموزش حقوق شهروندی به دانش آموزان نسبت به دوره دبستان وجود دارد. در این دوره آموزش مستقیم این حقوق در دروس تاریخ، مطالعات اجتماعی، تعلیمات دینی وادبیات انجام می گیرد. همچنین دراین دوره دانش آموزان برخلاف دوره ابتدائی که از طریق فعالیتهای ملموس و عینی با این حقوق آشنا می شوند، می توانند از طریق مطالعه کتب و اسنادی که به آموزش این حقوق پرداخته است آشنایی کافی با این حقوق پیدا کنند.
نقش آموزش و پرورش در اموزش حقوق شهروندی
متاسفانه در کشور به آموزش حقوق شهروندی مردم کمتر پرداخته شده است. حقوق شهروندی یک موضوع جدید و عام بوده و بیشتر بحث آموزش آن در دنیا مطرح است هرچند که کشور در این زمینه عقب مانده است اما این عقب ماندگی به معنای بی توجهی به این موضوع نبوده بلکه می توان گفت به کلیت این حقیقت کمتر پرداخته شده است. این طور بگویم حقوق شهروندی بیشتر در دامنه جوانان تعریف شده و هیچگونه تفکیکی در گروه های سنی و جنسی وجود ندارداما متاسفانه در حال حاضر در کشور به علت عدم توجه به آموزش حقوق شهروندی این حوزه دچار خلاء شده است و جوانان در این زمینه با کمبود اطلاعات از حقوق و وظایفشان مواجه هستند.
حقوق شهروندی در جامعه بحثی دوسویه دارد، یک سری وظایف و تکالیفی است که باید شهروندان انجام دهند و یک سری حقوقی است که شهروندان از دولت و حاکمیت طلب دارند که این دو امر بایستی در جامعه آموزش داده شود. اگر بتوان موضوع حقوق شهروندی را از طریق آموزش و پرورش، مدارس و دانشگاه ها برای جوانان آموزش داد، قطعا آنان خواهند توانست در آینده حق خود را در جامعه مطالبه کنند. چراکه بخشی از حقوق شهروندی به نظارت عمومی، همگانی و عملکرد دولت بر می گردد و جوانان با آشنایی از حقوق خود توانسته عملکرد نظام را از جنبه رعایت این حقوق ارزیابی کنند
برخورداری دانش آموزان از حقوق شهروندی
برای اینکه دانش اموز بتواند از حقوق شهروندی برخوردار باشد و از آنها استفاده کند نیاز است که مهارت هایی را آموزش ببیند. از جمله این مهارت ها می توان به موارد زیر اشاره نمود:
کار در گروهی: کار گروهی باعث رشد اجتماعی دانش اموزان می شود و با جهت دهی گروه همسالان در مدرسه یا در گروههای فوق برنامه می توان کودکان را با حقوق شهروندی آشنا کرد.
هوشیاری در برابرسوء استفاده: یکی از مولفه‌های مهم در حقوق شهروندی، دادن هوشیاری در جهت جلوگیری از سوءاستفاده دیگران است. و آموزش این مساله می تواند از بسیاری از معضلات جلوگیری به عمل آورد.
انجام تعهد: دانش اموزانی که متعهد هستند و به وعده هایی که می دهند عمل می کنند و مسولیتی را که به عهده شان گذاشته شده است انجام می دهند از رشد اجتماعی خوبی برخوردار هستند.
مسولیت نسبت به جامعه و احساس تعلق: نیاز است که دانش اموزان در برابر جامعه احساس مسولیت کنند و درک درستی از موثر بودن در جامعه داشته باشند.
برقراری ارتباط با دیگران: ارتباط موثر و مثبت با دیگران در زندگی اجتماعی بسیار مهم است و می تواند به کودکان کمک کند که از حقوق شهروندی خود به خوبی استفاده کنند.
مشارکت: مشارکت در خانواده، جامعه و زندگی اجتماعی می تواند بر پررنگ شدن دانش اموزان در جامعه تاثیر گذار باشد.
در نظر گرفتن دیگران: به کودکان بیاموزیم حقوق شهروندی دیگران را رعایت کنند و آنچه را که انتظار دارند در مورد آنها رعایت شود برای دیگران هم در نظر داشته باشند.
موثر بودن حقوق شهروندی درزندگی اجتماعی دانش آموزان
حریم خصوصی: دانش اموزان هم نیاز به حریم خصوصی دارند و ورود به زوایای زندگی آنها در صورتی مجاز است که آنها خود تمایل داشته باشند و دلیل ورود به مسایل خصوصی توسط دیگران را درک کنند.
استاندارد مطلوب زندگی: هر شهروندی حق دارد از حداقل امکانات انسانی برخوردار باشد و زمانی حقوق شهروندی کودکان رعایت می شود که از امکان خدمات بهداشتی و آموزشی تغذیه مناسب و سرپناهی برای زندگی برخوردار باشند.
ملاقات با دوستان و بازی کردن: برای اینکه دانش اموزان رشد بهتری در اجتماع داشته باشند باید بتوانند با دوستان و همسالان مراوده داشته باشند و این مساله جز حقوق آنها محسوب می شود.
زندگی در محیط سالم: محیطی سالم و بدون خطر که سلامت جسمی و روانی کودک را تهدید نکند از حقوق شهروندی به حساب می آید.
برخورداری از امکانات مشابه: استفاده از خدمات شهری بدون توجه به نژاد، مذهب و جنسیت از حقوق مسلم کودکان محسوب می شود.
توجه به حقوق شهروندی در کتاب‌های کودک، رسانه ها و توجه به تولید برنامه های آموزشی به خصوص در صدا و سیما و مدرسه می تواند کودکان را با حقوق شهروندی شان آشنا کند و با آموزش های تکمیلی در خانواده و مدرسه می توانیم کودکانی آشنا به حقوق شهروندی و اجتماعی تربیت کنیم. در قبال حقوقی که برای کودکان در نظر گرفته شده است احترام به دیگران، رعایت حقوق دیگران، خودداری از توهین و بی‌احترامی به شهروندان، رعایت ادب در کلام، توجه به افراد سالمند، محبت به سایر کودکان و… را از کودکان انتظار داریم که انجام هریک با آموزش های اصولی و مداوم در خانه و مدرسه امکان پذیر هستند.
نظام آموزشی مردم سالار لازمه ی تربیت شهروندی
به عقیده ی بسیاری از دانشمندان تعلیم و تربیت، وظیفه آموزش و پرورش، تربیت شهروندانی است که بتواند برای رشد و شکوفایی جامعه ی مردم سالار و تجدید بنای آن تلاش کند.
نظام آموزشی مردم سالار، درصدد تربیت نسلی است که بتواند در دنیای پیچیده ی کنونی، هم برسرمایه ی دانش خود بیفزاید و هم با افزایش قابلیت همبستگی و نقش پذیری خود در ایجاد فضای گروهی که مسئولیت چند جانبه و جمعی به بار می آورد، کوشش نماید در چنین جامعه ای از ما می خواهند که همه با هم برای درک دنیای یکدیگر تلاش کنیم و چشم انداز مشترکی بسازیم که ما را قادر می سازد از یکدیگر بیاموزیم و درحالی که واقعیت کثرت گرایی را حفظ می کنیم بر خود حکومت کنیم.
تعلیم و تربیت در جامعه ی اسلامی بر توسعه ی فرایند آموزش مردم سالاری دینی تکیه دارد؛ فرایند پویایی که هم می تواند به حالت انسجام و وابستگی درونی فرد عقل او و کارکردهای اجتماعی او بیندیشد و هم می تواند او را به ارزش های اخلاقی و اصول اعتقادی که در جهت تکریم مقام و منزلت انسانی قرار دارد، پایبند نماید.
از این رو آن چه که می تواند رسالت و فلسفه اصلی شکل گیری و توسعه ی مدارس را در دوران کنونی توجیه کند، تربیت شهروندی و به عبارت دیگر عمل کردن مدارس به عنوان «مدرسه ی زندگی است در راستای احراز ویژگی های شهروندی، مدرسه باید مکانی برای تدارک فرصت های لازم و مناسب برای تجربه و تمرین در عرصه های مختلف زندگی باشد تا از این رهگذار، زمینه های لازم برای برطرف کردن نیازهای فردی، خانوادگی و اجتماعی دانش آموزان فراهم آید.
فعالیتهای ساختن حقوق شهروندی در کودک
فعالیتهایی برای ساختن حقوق شهروندی در کودک است که باید مورد توجه قرار گیرد از جمله:
-موقع رای دادن حتماً فرزندانتان را همراه خود ببرید.
-در تصمیمات خانوادگی فرزندانتان را وارد کنید.
-همراه با فرزندانتان روزنامه بخوانید و درمورد موضوعاتی مثل مسائل محلی، مخصوصاً آنهایی که به کودکان مرتبط است، با آنها حرف بزنید.
-همراه هم در جلسات مدرسه شرکت کنید.
-همراه با هم در خدمات اجتماعی شرکت کنیدو ازاموزش بی اثر ،فقدان مفهوم،فقدان تمرکزبر حقوق،یادگیری منفعل و از موضوعات بحث انگیز خودداری شودو در این خصوص انتظاراتی از آموزش و پرورش کارآمد و منطبق با نیازهای امروزی هست که عبارتند از:
۱٫ آموزش مفید، اثربخش و کاربردی
۲٫تربیت نسل جوان و نوجوان براساس معیارهای مورد قبول جامعه
۳٫تسهیل در فرایند جامعه پذیری افراد و یادگیری هرچه بهتر استانداردهای زندگی سالم
۴٫هدایت نسل جوان و نوجوان در جهت ترقی و توسعه ی مطلوب
۵٫تربیت انسان های قانونمند، مشارکت پذیر، منظم، مسئول و پرتلاش از طریق نهادینه سازی قانون و پرهیز از زور و خشونت و سلطه گری و جلوگیری از تنش و تن دادن به آن
۶٫جا انداختن فرهنگ تحزّب گرایی و تمرین مشارکت در اداره ی امور مدرسه و جامعه
۷٫تقویت ایمان، روحیه ی شجاعت، اعتماد به نفس، شکیبایی در برابر مصائب و رنج ها، عدالت جویی، وجدان کاری و انضباط اجتماعی، مشورت، تعاون و ایثار.

نتیجه:
خانواده و مدرسه امن‌ترین و سالم‌ترین کانون برای رشد کودک محسوب می‌شود، از این رو لازم است در چنین کانونی آموزش‌های اولیه برای هوشیاری کودکان در برابر حقوق شهروندی و خطرات بی‌توجهی به قانون ارائه شود. در این عرصه تامین محصولات فرهنگ و خوراک فکری برای کودکان می‌تواند تاثیر به‌سزایی در آموزش‌های اولیه پیرامون حقوق شهروندی داشته باشداگر شیوه ها و سبک‌های زندگی خود را بر اساس روش‌های تربیتی و اخلاقی در اسلام منطبق سازیم بسیاری از آموزه‌های مهم در جامعه فرهنگ سازی می‌شود و حتی حقوق شهروندی نیز مبتنی بر اخلاق اسلامی و شیوه‌های دینی در جامعه تبیین می‌شود اگر اخلاق در جامعه شکل بگیرد بسیاری از ناهنجاری‌ها از میان خواهد رفت از این رو باید در آموزه‌های خود به کودکان از همان ابتدای کودکی توجه خاصی به اخلاق و شیوه‌های اسلامی داشته باشیم و اخلاق اسلامی را به شیوه تئوری و عملی برای حفظ حقوق دیگران به فرزندانمان یاد بدهیم.
¬تحقیق های انجام شده نشان می¬دهد میزان توجه به تربیت شهروندی در برنامه¬ریزی درسی در سطح چندان مطلوبی قرار ندارد و تاکید بر افزایش آگاهی و شناخت شهروندان است، تا افزایش توانایی و مهارت ها و ارتقا نگرش دانش آموزان محتوای کتاب¬های تعلیمات اجتماعی و سایر کتب مرتبط در این زمینه کمتر موجب تحریک فکری دانش آموزان می شود و عمدتا سطوح شناختی را مد نظر قرار می¬دهد.
با عنایت به مطالب فوق، از جمله وظایف و کارکردهای اساسی دستگاه آموزش و پرورش، تربیت شهروندان خوبی است که از بینش، نگرش و مهارت های شهروندی برخوردار باشند تا ضمن احساس دلبستگی به میهن و سرزمین خود و رعایت قانون در همه زمینه های زندگی، نقش شهروندی خود را به درستی ایفا نموده و جامعه پذیر شوند و در نهایت بتوانند مشارکت فعالانه ای در عرصه های متنوع؛ اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و غیره داشته باشند. جامعه پذیر نمودن افراد، مستلزم استفاده از کلیه ی ظرفیت ها وامکانات موجود در سطح جامعه ومدرسه است که در قلب آن برنامه های درسی قرار دارند. از آنجا که فلسفه ی اصلی شکل گیری مدارس وطراحی برنامه های درسی، تربیت شهروندانی مؤثر و فعال برای اجتماع است، تدارک برنامه های درسی مناسب برای آموزش شهروندی از ضرورت های حیاتی است. اهمیت وضرورت پرداختن به تربیت شهروندی سبب شده که هم اکنون در بسیاری از کشورها، دروس مستقلی تحت عنوان تربیت شهروندی، مهارت های زندگی، تربیت مدنی ومانند آن در برنامه های درسی مدارس گنجانده شود ویا از ظرفیت ها وامکانات موجود در سطح مدرسه، جامعه ی محلی و نیز زمینه های موجود در دروس مختلف، برای آموزش شهروندی بهره گرفته شود.

پیشنهاداتی برای آموزش شهروندی در نظام آموزش و پرورش
۱٫ مشارکت دانش آموزان در فعالیت های فوق برنامه چون علاوه بربرنامه درسی و تدریس در سطح مدرسه محیط های نظیر خانواده، گروه همسالان، مساجد، رسانه های گروهی بر یادگیری مدنی دانش آموزان موثر است.
۲٫ رویکرد موثر در آموزش شهروندی باید، حقوق و مسئولیت ها رامتقابلا مورد تاکید قرار دهد و علاوه بر شهر وند عمومی به شهروند خصوصی نیز توجه نماییم. بدین منظور لازم است با اتکاء به اخلاق مشارکت، یک پل ارتباطی میان حقوق و مسئولیت هابرقرار کنیم.
۳٫ ضرورت برنامه جامه آموزش شهروندی بین خانه، مدرسه و جامعه لذا نمی توان آن را منزله یک ماموریت تنها به مدرسه واگذار کرد.
۴٫ از آموزش شهروندی باید به عنوان یک ابزار در جهت وحدت و انسجام اجتماعی استفاده کرد. آموزش پرورش رسمی لازم است زمینه ایجاد وحدت ملی و وفاق و انسجام اجتماعی را فرهم کند. و در حد توان به استقرار نظم اجتماعی و انتقال فرهنگ دینی ، ملی و بومیاز نسلی به نسل بعد کمک کند.
۵٫ تدوین کتاب های کمک آموزشی برای کودکان به زباتن ساده در زمینه آموزش شهروندی و تدوین کتاب های آموزش برای معلمان.
۶٫ تاکید بر روش های تدریس فعال که برای آموزش سیاسی، اجتماعی ازقابلیت شهری برخوردار است به عنوان روش تدریس غالب از این روش های فعال می توان، به روش حل مسئله، تفکر انتقادی، پژوهش گروهی و ایفای نقش اشاره کرد .
۷٫ فراهم کردن زمینه مشارکت جدی بخش های دولتی و غیر دولتی که به ویژه در زمینه تربیت اجتماعی، سیاسی و مدنی فعال اند (همچون نیروی انتظامی، شهرداری ها،NGOهای فعال در زمینه آموزش شهروندی) .
۸٫ مخاطب شناسی و ارائه مفاهیم شهودی مناسب با توانایی و ظرفیت روحی علمی.
۹٫ به کارگیری روش های تبلیغی صیحیح و منطقی در ایجاد و گرایش به حقوق شهروندی است. از آنجا که ایران کشوری مذهبی است و شهروند مطلوب در ایران شهروند مذهبی است. دین خواهی و احساس انگیزه برای پاسخگویی به نیازهای روحی و معنوی نیز میتواند یکی از راهکارهای ارتقای شهروندی در ایران باشد.
۱۰٫ آموزش خانواده¬ها در مورد شهروندی، چون خانواده یکی از نهادهای مهم تربیتی است و فرزندان در خانواده ها شخصیت روحی وتربیت ذهنی را برای ورود به اجتماع را می آموزند .

منابع:
۱-فالکس،کیث ، (۱۳۸۱)، شهروندی ،ترجمه محمد تقی دل فروز،تهران.، انتشارات کویر
۲-فتحی و اجار گاه ، کورش و دیباو اجاری ، طلعت (۱۳۸۱) ، تربیت شهر وندی نشر کویر
۳-فرمیهنی و فراهانی ،محسن و عیوضی مریم ، (۱۳۸۸) ، مبانی ارزش شناسی تربیت شهر وندی ، مقاله
۴-فرمیهنی فراهانی ،محسن ، (۱۳۸۹) ،تربیت شهروندی،تهران.،انتشارات آییژ
۵-گلیار،حسین،(۱۳۸۱)،تاثیر آموزش و پرورش در تحقق جامعه مدنی و نظام مردم سالاری دینی،تهران .،انتشارات پژوهشکده ی تعلیم وتربیت
۶-نیکفر ، محمد رضا،(۱۳۷۸)خشونت،حقوق بشر ،جامعه مدنی،تهران .،انتشارات طرح نو
۷-آشتیانی ،ملیحه ، تحلیل جامعه شناختی از وضعیت شهروندی در لرستان ، مجله جامعه شناسی ایران ، دوره چهارم ، ش۳،(۱۳۸۱) ، ص ۶۰-۸۰
۷-آشتیانی ، ملیحه ،(۱۳۸۳)، بررسی روش های مناسب لحاظ کردن ارزش های شهروندی با توجه به موازین دینی در برنامه درسی ،سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزش وزارت آموزش و پرورش
۸-حسن بصیری هریس،دفاع از حقوق شهروندی روزنامه حمایت (۱۳۸۶) ایران نمایه ،مقاله
۹-افروغ ، عماد ، (۱۳۸۷) ، حقوق شهر وندی و عدالت ، تهران .، انتشارات سوره ی مهر
۱۰-برخورداری مهین و دیگران، (۱۳۸۷) ،تربیت شهروندی(با تاکید بر مولفه ها )، اصفهان.، انتشارات جهاد دانشگاهی
۱۱-پیر هادی ، علی اکبر ، (۱۳۷۵) ، حقوق شهر وندی ، تهران .، انتشارات سروش ملل
۱۲-دیبا، طلعت و فتحی و آجارگاه، کورش ،(۱۳۸۱) تربیت شهروندی، تهران.،نشر فاخر
۱۳-معاونت آموزش قوه قضائیه، ۱۳۸۴، نگاهی به حقوق شهروندی و آزادیهای مشروع، چاپ اول، انتشارات نشر قضا

نویسنده

وکیل پایه یک مهرداد طالبی

See author's posts