کاربردهای تعیین وقت احتیاطی یا نظارت در دادگاه

وقت احتیاطی و وقت نظارت از جمله اصطلاحاتی است که در قانون پیش‌بینی نشده اما ضروریات عملی در محاکم، دلیل وجود آن را ایجاب کرده است

وقت نظارت یا احتیاطی در قانون آیین دادرسی مدنی نیامده است اما تعیین آن در محاکم ضرورت پیدا می کند.
تعیین وقت نظارت به این جهت است که پرونده از جریان رسیدگی خارج نشود زیرا اگر پرونده بدون دستور تعیین وقت باشد، از دور رسیدگی خارج خواهد شد.
این موضوع در حالی است که پرونده‌ای که دارای وقت است، در دفتر اوقات ثبت شده و در موعد تعیین‌شده باید به نظر رییس شعبه برسد.
بنابراین وقت نظارت، مربوط به زمانی است که طرفین در وقت نظارت دعوت نمی‌شوند و فقط یک تذکر و یادآوری برای رییس شعبه است تا پرونده را دوباره ملاحظه کرده و بررسی کند آیا کاری که مد نظرش بوده، انجام شده است یا خیر؟ تا اگر نیاز باشد، مجددا وقت نظارت تعیین کند.
نکته‌ای که باید مورد توجه قرار گیرد، این است که وقت احتیاطی یا وقت نظارت باید در دفتر اوقات ثبت شود تا پرونده مذکور از دور رسیدگی خارج نشود.
هرچند در حال حاضر موارد مورد اشاره از طریق سیستم‌های رایانه‌ای انجام می‌پذیرد و در سایت عدل ایران قابل مشاهده است اما در هر حال پس از روشن شدن نتیجه استعلام بلافاصله پرونده باید تحت نظر دادگاه قرار گیرد یعنی اگر وقت مربوطه نرسیده و چنانچه آماده صدور رأی باشد و نیاز به استعلام مجدد یا وقت رسیدگی جدیدی نباشد، اقدام به صدور رأی می‌کند و چنانچه نیاز به رسیدگی یا استعلام مجددی باشد، به تعیین وقت احتیاطی یا وقت نظارت اقدام می‌کند.
نکته‌ دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد، این است که به طور معمول پس از صدور قرارهایی از جمله قرار کارشناسی، قرار تحقیق محلی، قرار معاینه محلی و مطالبه اسناد و اطلاعات از مراجع اداری و انتظامی، وقت احتیاطی یا وقت نظارت تعیین می‌شود چرا که شاید قاضی پس از پاسخ استعلام از این مراجع بتواند اقدام به صدور رأی کند.

مدت وقت احتیاطی یا وقت نظارت مشخص نیست
مدت زمان وقت احتیاطی یا وقت نظارت مشخص نشده است و مدیر دفتر پس از صدور استعلام، با توجه به تعداد استعلامات یا اداره مربوطه و با تخمین مدت زمان، به صدور وقت احتیاطی اقدام می‌کند و نیز اینکه خود قاضی هم راساً می‌تواند مدت زمان وقت احتیاطی یا وقت نظارت را به دفتر اعلام کند.
در کنار وقت احتیاطی یا وقت نظارت، وقت دیگری نیز وجود دارد که به عنوان وقت فوق‌العاده معروف است که با اوقات قبلی متفاوت و دارای تمایز است.
بدین شرح که وقت فوق‌العاده در مواردی به کار رفته است که دادگاه خارج از اوقاتی که در دفتر مخصوص یا سایت، چه به صورت عادی یا خارج از نوبت تعیین می‌شود و معمولاً بدون حضور اصحاب دعوا، نسبت به پرونده رسیدگی و اقدام به صدور رأی شایسته می‌کند.
به عنوان مثال در ماده ۱۲۰ قانون آیین دادرسی مدنی آمده است «… مطالبه خسارت در این مورد بدون رعایت تشریفات آیین دادرسی مدنی و پرداخت هزینه دادرسی صورت می‌گیرد. مفاد تقاضا به طرف ابلاغ می‌شود تا چنانچه دفاعی داشته باشد ظرف ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ با دلایل آن را عنوان کند. دادگاه در وقت فوق‌‌العاده به دلایل طرفین رسیدگی و رأی مقتضی صادر می‌کند. این رأی قطعی است… .»
اصطلاح وقت فوق‌العاده در ماده ۱۴۲ قانون اجرای احکام مدنی نیز به کار رفته است بنابراین باید گفت تفاوت اساسی بین وقت عادی و خارج از نوبت از یک سو و وقت فوق‌العاده از سوی دیگر وجود دارد.
زیرا وقت فوق‌العاده خارج از اوقاتی است که از پیش تعیین شده است و حضور و دعوت قبلی اصحاب دعوا ضروری به نظر نمی‌رسد و در عین حال همواره برای صدور رأی، پرونده تحت نظر قرار می‌گیرد.
دقیق‌ترین معیار وقت فوق‌العاده در ماده ۲۹ قانون اجرای احکام مدنی دیده می‌شود «در مورد حدوث اختلاف در مفاد حکم، هر یک از طرفین می‌توانند رفع اختلاف را از دادگاه بخواهد. دادگاه در وقت فوق‌العاده رسیدگی و رفع اختلاف می‌کند و در صورتی که محتاج به رسیدگی بیشتری باشد، رونوشت درخواست را به طرف مقابل ابلاغ کرده، طرفین را در جلسه خارج از نوبت برای رسیدگی دعوت می‌کند و عدم حضور آنها باعث تأخیر رسیدگی نخواهد شد.»
بنابراین با تعاریف موجود تفاوت وقت احتیاطی یا وقت نظارت و وقت فوق‌العاده مشخص می‌شود.