راهکار‌های حل معضلات شهری

 آلودگی هوا مشهودترین دغدغه محیط زیستی
در گام نخست باید گفت؛ آلودگی هوا مشهودترین دغدغه محیط‌زیستی در پایتخت بوده که بارها درباره راهکارهای آن سخن گفته شده است، اما این معضل نه تنها رفع نشده بلکه هر روز شیوع بیشتری یافته است. هرچند که از سرد شدن هوا و وقوع پدیده وارونگی به عنوان اصلی‌ترین عامل پایین آمدن ذرات معلق یاد می‌شود، اما بارها تکرار شده است که خودروها متهمان اصلی بروز این مشکل هستند. البته اجرای طرح‌های ترافیکی، تدابیر در زمینه معاینه فنی، حتی برخورد تنبیهی با خودروها دودزا به دفعات در دستورکار مدیریت شهری و پلیس راهور قرار گرفته است، اما حقیقت این است که اعمال هر محدودیتی نیاز به اتخاذ تدابیر زمینه‌ساز و بسترسازی برای دستیابی آسان شهروندان به انواع وسایل حمل و نقل عمومی دارد. بنابراین به‌نظر می‌رسد تقویت و اختصاص بودجه لازم برای تسریع در توسعه زیرساخت‌های شهری به ویژه مترو باید پیش از اعمال هرگونه تدابیر سخت‌گیرانه و محدودکننده مدنظر قرار گیرد تا این محدودیت‌ها اثر بخش باشد. موضوعی که زهرا صدراعظم نوری، رییس کمیسیون سلامت و محیط زیست شورای شهر تهران نیز به آن اشاره کرده است، ولی به‌نظر می‌رسد همواره این اظهار نظر تنها شکل شعاری داشته و رنگی از اجرا به خود ندیده است.

دفن نادرست زباله‌های شهری
البته تمامی مشکلات زیست محیطی تهران به معضل آلودگی هوا ختم نمی‌شود. به‌طور مثال شاهد هستیم روش‌های نادرست دفن زباله‌های شهری در مواردی موجب شده تا شیرابه‌های پسماند به زمین‌های کشاورزی سرازیر شود و آب‌های زیرزمینی جنوب تهران را تحت تأثیر قرار دهد. آب‌هایی که در چرخه مصرف محصولات کشاورزی قرار داشته و بنابراین ممکن است به مجموع دغدغه‌های زیست محیطی موجود موضوعات مربوط به حوزه سلامت را نیز اضافه کند. در این میان هرچند که ناهید خداکرمی، عضو کمیته محیط زیست شورای شهر تهران از انجام پایش‌ها و بازدید مسئولان شهری از این مناطق خبر می‌دهد، اما باید گفت؛ بهترین راهکار بررسی گزارش‌های واقعی در این زمینه و اتخاذ تدابیر کارساز برای حل این مشکل است، نکته‌‌ای که چندان تاکنون محقق نشده است، هرچند که متولیان امر از تدابیر مربوط به ایجاد شبکه‌های جمع‌آوری فاضلاب و آب‌های سطحی همچنین اثرات آن سخن گفته‌اند، ولی همچنان نه تنها شاهد دفع غیراصولی زباله‌ها هستیم، بلکه تنها کافی است در ساعات پایانی روز نگاهی به اطراف سطل‌های زباله داشته باشیم که خود موجب ورود زباله به جوی‌های آب می‌شود. البته داستان به همین‌جا ختم نشده و تنها کافیست سری به انشعابات رودخانه‌هایی بزنیم که مسیر آنها از داخل شهر می‌گذرد، رودخانه‌هایی که در بیشتر آنها زباله‌ها به خوبی مشهود است.

ضرورت توجه بیشتر به تفکیک زباله از مبدأ
اما راه‌حل چیست؟ باید گفت، تفکیک زباله از مبدأ کلیدی‌ترین راهکار در این زمینه است. زیرا درصورتی که هر یک از شهروندان در خانه خود اقدام به  تفکیک کرده و به‌ویژه زباله‌های‌تر را آبگیری کنند، ‌به‌طور قطع به میزان زیادی از تولید این حجم پساب و شیرابه جلوگیری خواهد شد. طرحی که در زمان مدیریت شهری گذشته به صورت مقطعی انجام شد، ولی به نظر می‌رسد شاید به دلیل نبود آموزش‌های لازم و فرهنگسازی در میان شهروندان به نتیجه نرسید.
هرچند که این شبهه نیز مطرح شده است که  برداشت‌های غیرمجاز از سفره‌های زیرزمینی آب و پایین رفتن این سفره‌ها، بسته شدن ذخیره‌گاه‌هایی که در دل زمین وجود دارد، ممکن است این احتمال را ایجاد کند که با تزریق مجدد آب  به سفره‌های زیر زمینی آب کیفیت خود را از دست بدهد. به این ترتیب احتمال اینکه با راه اندازی سیستم فاضلاب شهر تهران آلودگی منابع زیرزمینی آب بیشتر شود  نیز وجود دارد. نگرانی که بهتر است به‌طور دقیق بررسی شود آن هم در شرایطی که گفته می‌شود، بیش از دو سوم فاضلاب شهر تهران اجرایی و نزدیک به ۴۰ درصد انشعابات آب و فاضلاب وصل شده است. دغدغه‌ای که شاید موجب شد تا علی‌اصغر شم‌آبادی، مدیر اجرایی تصفیه‌خانه فاضلاب غرب تهران از آغاز ساخت تصفیه خانه فاضلاب در این منطقه از پایتخت خبر دهد که ظرفیت متوسط ورودی ۶ مترمکعب بر ثانیه است. تصفیه‌خانه‌ای که قادر است سالیانه ۱۹۰میلیون مترمکعب پساب قابل استفاده برای بخش کشاورزی را به چرخه تولید بازگرداند و به عنوان یکی از منابع آبی پایدار شهر نیز به شمار آید.
به‌هرحال واقعیت این است که چالش‌های زیست محیط موضوعی مربوط به یک شهر، کشور و منطقه نیست، بلکه چالش‌های فراگیری در کلانشهرها به تدریج شهرهای اطراف و کشور شاید هم  کل کره‌زمین را در برگیرد. بنابراین به نظر می‌رسد نباید به مسایل محیط زیست به صورت بخشی نگاه نشود. صدراعظم نوری درباره آن اینگونه بیان کرده است که مشکلات کلانشهر تهران در حد و اندازه مشکلات یک شهر نیست و شکل و شمایل فرااستانی به خود گرفته است.

آنچه که نباید فراموش شود
نباید از یاد برد که همه راهکارها به اعمال تدابیر عمرانی محدود نمی‌شود، بلکه در کنار همه این موارد نیاز است تا تشکل‌های مردمی نیز دست به کار شده و اطلاعات همچنین آموزش‌های لازم را به افراد و خانواده‌ها ارائه داده، حتی با تدابیر غیرعلمی موجود نیز برخورد کنند. همانطور که فریده اولادقباد، نایب رییس فراکسیون محیط‌زیست مجلس گفته است؛ دولت، مجلس و تشکل‌های مردمی باید با سیاستگذاری‌های کلان و راهکارهای بنیادی گام‌های جدی در مسیر بهبود وضعیت محیط زیست کشور بردارند. علاوه براین نیاز است تا به صورت جدی نیاز در کنار ارائه آموزش‌ها و مهارت‌های زندگی همچنین خودمراقبتی در مدارس به دانش‌آموزان مراقبت از محیط زیست را نیز آموزش داد. کودکان و نوجوانانی که فردای جامعه به دستان آنها ساخته خواهد شد و به‌طور قطع اگر مسائل زیست محیطی را به خوبی فراگیرند، آن الزامات آن را در همه زندگی خود از جمله رفتارهای اجتماعی و ایده‌های شغلی اجرایی خواهند کرد. در کنار همه مواردی که به آنها اشاره شد، بهره‌گیری از راهبردهای ملی و طرح‌هایی اجرایی حفاظت از محیط زیست نیز از دیگر سیاست‌ها و راهکارهایی است که  اگر مدنظر قرار گیرد، نقش موثری در بهبود وضعیت محیط زیست نه تنها کلانشهر تهران بلکه سایر مناطق کشور خواهد داشت.