یک دهه تاخیر در تصویب لایحه سلامت روان

حدود ۱۳سال از زمانی که نخستین تلاش‌ها برای تصویب قانون سلامت روان در کشور آغاز شد، می‌گذرد. تلاشی که به‎نظر می‌رسد به سرانجام نرسید و اکنون بعد از گذشته بیش از یک دهه کارشناسان و نمایندگان مجلس همچنان از نامشخص بودن این موضوع انتقاد دارند.

شاید بتوان گفت یکی از دلایلی که لایحه مذکور به فراز و نشیب‌های زیادی برخورد این بود که به اعتقاد برخی از صاحبنظران این حوزه رویکرد نگارش آن تا حدی عجولانه بود؛ ضمن اینکه بیش از آنکه روان درمان را مدنظر قرار داده و کفه ترازو در وارد عنوان شده به سمت روانپزشکی سنگینی می‌کرد. با این وجود برخی‌ها از جمله سیدحسن موسوی چلک، رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران، نگارش این لایحه را با تمام کاستی‌هایش یک گام به جلو می‎دانند، زیرا به‌رغم وجود همه ضعف‌ها و قوت‌ها موجب شده تا در نهایت سلامت روان در سیاست‌های کلان کشور مورد توجه قرار گیرد. اما وی نیز مانند برخی دیگر از صاحب‌نظران این حوزه تاکید دارد که ۹۰درصد مفاد لایحه سلامت روان به موضوع درمان اختصاص داده شده است که نشان از سهم اندک توجه به پیشگیری در این زمینه دارد. این درحالی است که به گفته ایرج حریرچی، سخنگوی وزیر بهداشت افسردگی و اضطراب به‌طور کلی مشکلات سلامت روان از عوامل اصلی سال‌های از دست رفته عمر بوده که البته به دلایل گوناگونی مانند زمینه‌های ارثی، شیوه زندگی، مشکلات اجتماعی و… بستگی دارد. مواردی که شاید اگر لایحه مورد نظر به سرانجام می‌رسید، البته با نگاه پیشگیرانه و درمان، نه صرفا تمرکز بر یک زمینه، بخش زیادی از مشکلات در این زمینه را برطرف می‌شد. کم‌توجهی که شاید نتیجه آن این باشد که به طور متوسط ۴/۲۳درصد از جمعیت بالغان کشور دچار یک اختلال روانپزشکی در طول یک سال باشند. آماری که سخنگوی وزیر بهداشت بهداشت آن را بیان کرده است. دیگر اینکه این میزان در میان زنان ۶/۲۷ درصد زنان و در میان مردان ۴/۱۹ درصد است؛ به‌عبارتی از هر چهار نفر در گروه سنی بالای ۱۵ سال، یک نفر از اختلال روانپزشکی ضعیف تا متوسط و در موارد کمتری شدید رنج می‌برد.

ضعف درحوزه مشاوره و سلامت روان
آنچه که شاید یکی از نتایج بحثی باشد که همایون هاشمی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس به آن اشاره کرده است، اینکه ضعف‌هایی در زمینه کمک به بیماران دارای امراض روانی وجود دارد. البته باید گفت، درحوزه خدمات عمومی و تخصصی و درتمام بخش‌های طب همیشه ضعف‌ها و نواقصی هست، اما عمده ضعف و خلاء دراین حوزه بیشتر درحوزه مشاوره و سلامت روان بوده و تاکنون کمتر به این موضوع پرداخته شده است. نتیجه این امر آمار دیگری بوده که حریرچی بیان کرده است، اینکه شیوع اختلالات روانپزشکی در طول یک سال در استان‌های مختلف کشور از بین ۸/۱۲ درصد تا ۳/۳۶ درصد متغیر بوده است. به عبارتی به عنوان نمونه این رقم در تهران ۲/۳۰ درصد برآورد می‌شود. یعنی تقریبا یک نفر از هر سه نفر.
هرچند که وی معتقد است؛ این مطالعات دلالت بر این دارد که تنش‌های در حوزه‌های مختلف از جمله اجتماعی، اقتصادی و … تاثیرات مستقیم بر سلامت روان مردم داشته است، اما این امر نیز اهمیت توجه به ضورت تدوین لایحه سلامت روان از سوی دولت و تصویب آن توسط قانونگذاران را بیش از پیش گوشزد می‌کند. تا به آنجا که هاشمی تاکید دارد، این موضوع باید دردستورکار قرار گرفته و جزء اولویت‌های مورد نظردولت قرار گیرد.

نقش مهم سواد در کاهش اختلالات
نکته قابل توجه دیگر این است که مطالعات و پیمایش‎های انجام شده گویای این امر است که افزایش میزان سواد در کاهش این اختلالات تاثیر زیادی دارد، زیرا به گفته حریرچی بالاترین اختلالات روانی در بی سوادان است و میزان اختلالات روانی در شهرها بیشتر از روستاها و در میان همسران از دست رفته هم این اختلال روانی بیشتر است. اما سلامت روان در جامعه چه شرایطی دارد و چرا ایجاد می‌شود؟ باید گفت؛ اختلالات روان به دلایل فیزیکی، ژنتیکی، فردی، اجتماعی و دیگر دلایل به وجود می‌آید، اما سلامت روان بیش از اینکه یک موضوع فردی باشد یک موضوع اجتماعی است. همانطور که سخنگوی وزیر بهداشت گفته است؛ برای بیماران روانی ملاک‌های مختلفی وجود دارد، مانند رفتارهای غیرانطباقی، پریشانی شخصی، اختلال در کارکرد اجتماعی، البته سلامت روان با رفتار و تفکر افراد بستگی دارد. عوامل مخاطره‌انگیز بر سلامت روان، زمینه‌های ژنتیکی و خانوادگی، حوادث و سوانح، بیماری های جسمی مانند سرطان‌هاست، پرخاشگری افراد، وضعیت اقتصادی، فقر، حتی محیط نیز اثر مضر بر سلامت روان دارد. البته تمامی ماجرا به تعلل در تدوین و ارسال لایحه سلامت روان منوط نمی‌شود و مانند هر برنامه و طرح دیگری یک سوی ریسمان به اعتبارات مالی در در این زمینه می‎رسد . اینکه تنها سه درصد از اعتبارات حوزه سلامت به موضوع روان اختصاص می یابد و ۹۷ درصد آن صرف امور پزشکی و سلامت جسمانی می شود و البته همان سه درصد هم برای تامین تخت بیماران روانی هزینه
می شود نه برای سلامت روان و پیشگیری. بحثی که چندی قبل عباسعلی اللهیاری، رییس سازمان نظام روانشناسی به آن در کنار سایر انتقاداتی که پیش‌تر به آنها پرداخته شده اشاره کرده است.این درحالی است که از مفهوم ۱۰۰درصد سلامت فقط ۲۰ درصد آن جسمانی است و بخش زیادی به مسائل سلامت روان مربوط می‌شود.

حمایت