تمکین و ابعاد حقوقی آن

  تمکین عام
به گزارش مهداد، تمکین عام به‌معنای خوش‌رفتاری یا به‌اصطلاح حسن معاشرت با همسر و اطاعت از خواسته‌های شرعی همسر است. مانند رعایت نظافت و آرایش برای همسر خود به‌طوری که مقتضای زمان، مکان و شان خانوادگی آنها است و در واقع به این معنا است که خانم خانه ریاست شوهر را در خانواده بپذیرد. 
در قانون کشور ما و بسیاری از کشورهای اسلامی، ریاست خانواده از نظر مدیریت و رهبری برعهده مرد است و این مساله به معنای عدم‌لزوم توافق و همکاری زن و شوهر با یکدیگر در زندگی نیست. در هر حال این اطاعت کردن شامل اموری می‌شود که از نظر قانونی بر عهده زن است و اگر مردی از همسر خود، کاری خلاف قانون یا شرع یا خارج از حدود متعارف را بخواهد، همسرش تکلیفی به اطاعت ندارد. مانند اینکه شوهر به زن خود بگوید نماز نخواند یا روزه نگیرد یا اینکه تمام اموال خود را به شوهرش منتقل کند.
  تمکین خاص
تمکین به معنای خاص نیز به این معنا است که زن در روابط زناشویی از همسرش اطاعت کند و از برقراری رابطه‌ با همسر درصورت درخواست او خودداری نکند البته این وظیفه مخصوص زن نیست و مرد هم در حدود صحیح و معمول از برقراری رابطه‌ با همسر خود نباید خودداری کند. اما این تمکین یک حکم همیشگی و بی چون و چرا نیست و برخی استثنائات نیز در قانون برای آن پیش‌بینی شده که در آن شرایط زن می‌تواند از شوهرش اطاعت نکند و در عین حال، از همه‌ حقوقی که دارد نیز برخوردار شود. مانند زمانی که شوهر دارای بیماری مقاربتی باشد، که طبق ماده ۱۱۲۷ قانون مدنی زن حق دارد از رابطه‌ با او خودداری کند. 
برخی دیگر از استثنائاتی که عذر موجه زن برای تمکین نکردن محسوب می‌شوند از این قبیل هستند :
۱- بیماری و ناتوانی خود زن به‌حدی که قادر به انجام وظایفش نباشد. ۲- حالتی که زن برای دوری کردن از اعمال حرام و در واقع اطاعت از خداوند، تمکین نمی‌کند، مانند وقتی که زن در حال حیض و نفاس و احرام باشد که در این شرایط نمی‌تواند رابطه‌ جنسی داشته باشد. ۳-  ترس از ضرر مالی، بدنی و شرافتی برای زن وجود داشته باشد. ۴- خودداری کردن از تمکین و اطاعت کردن تا زمان پرداخت مهریه توسط شوهر.  نقطه مقابل تمیکن، نشوز یا نافرمانی به معنای انجام ندادن وظایفی است که بر‌عهده‌ زن است بنابراین اگر زن از انجام وظایفی که قانونا بر عهده دارد، بدون داشتن عذر موجه خودداری کند، شوهر می‌تواند برای الزام او به دادگاه مراجعه کند و الزام او به تمکین را بخواهد و در این صورت زن در مدت زمانی که نا‌فرمانی می‌کند، حق دریافت نفقه ندارد.