
در صورتی که رانندگی بدون گواهینامه منجر به قتل شود، تغییری در ذات جرم قتل غیرعمد ناشی از تخلفات رانندگی، ایجاد نمیشود و به هر حال قتل مذکور، قتل شبهعمد و مشمول قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) است. زیرا در رانندگی بدون پروانه منجر به قتل نیز قصد نتیجه یا همان قصد قتل مفقود است. اما مرتکب علاوه بر پرداخت دیه کامل مرد یا زن از باب تعزیر به حبس ناشی از قتل غیرعمد موضوع قانون مذکور محکوم و نیز به موجب قانون مجازات اسلامی سال ۱۳۹۲ مکلف به پرداخت جزای نقدی نیز است.
تمهیدات قانون مجازات اسلامی
اصلاحات صورتگرفته در قانون مجازات اسلامی سال ۱۳۹۲، به قاضی اجازه داده است که در همه جرایم تعزیری (چه عمدی و چه غیرعمدی) چنانچه مجازات اعمالشده تا درجه ششم تعیین شده باشد (حبس بیش از ۶ ماه تا دو سال و جزای نقدی بیش از بیست میلیون ریال تا هشتاد میلیون ریال) مجازات تکمیلی (متناسب با جرم و خصوصیات مرتکب) نیز برای وی تعیین کند.
در اینجا این پرسش مطرح میشود که چنانچه کسی پروانه رانندگیش را بهموقع تمدید نکرد، آیا در صورت رانندگی مرتکب جرم شده است؟
در پاسخ باید گفت چنین شخصی دارای دو مسئولیت است؛ نخست عدم اقدام بهموقع جهت تمدید گواهینامه که مشمول جریمه خاصی است. دوم رانندگی بدون در اختیار داشتن گواهینامه معتبر که در حکم فرد فاقد گواهینامه به حساب میآید.
به طور مثال کسی که قبلاً بدون عینک مجاز به رانندگی بوده و متعاقباً با ضعف بینایی مواجه یا دچار عارضه نقص عضوی شده که باید با خودرویی خاص رانندگی کند، فاقد گواهینامه تلقی میشود.
به گزارش بخش فرهنگی قوهقضاییه، همانطور که میدانیم برای راندن برخی از وسایل نقلیه مانند تاکسی علاوه بر داشتن گواهینامه، صاحب آن باید ۲۳ سال سن داشته باشد یا از زمان دریافت گواهینامهاش یک سال گذشته باشد و… آیا در این حالت فردی که فاقد این شرایط است، در حکم راننده بدون گواهینامه است؟
در پاسخ: باید گفت این افراد فاقد گواهینامه محسوب نمیشوند، اما عمل آنان تخلف از مقررات رانندگی است که باید جریمه شوند ولی مجرم محسوب نمیشوند.
حتی اگر رانندگی آنان منجر به وقوع تصادف شود، به صرف نداشتن شرایط لازم برای رانندگی مقصر حادثه به حساب نمیآیند بلکه آنچه در تعیین مقصر حادثه اثرگذار بوده، وقوع رابطه بین ایجاد حادثه و خطای راننده است که این رابطه باید مستقیم باشد. یعنی اگر آن علت وجود نمیداشت، حادثه هم بهوجود نمیآمد.
بنابراین اگر کسی در حادثه رانندگی حتی گواهینامه هم نداشته باشد، چنانچه علت وقوع حادثه بیاحتیاطی یا بی مبالاتی از سوی طرف مقابل باشد، او به علت نداشتن گواهینامه مقصر قلمداد نمیشود، اگرچه از حیث اینکه فاقد گواهینامه بوده، قابل تعقیب و مجازات است.
پرسش دیگری که میتوان مطرح کرد، این است که اگر کسی که گواهینامه رسمی برای وسایل نقلیه موتوری ندارد، اقدام به رانندگی کند که منجر به قتل دیگری شود، آیا مقصر حادثه تلقی میشود؟
چنانچه اشاره شد صرف نداشتن گواهینامه، دلالت بر تقصیر راننده ندارد و همانطور که داشتن گواهینامه نیز دلالت بر عدم تحقق بیاحتیاطی یا بیمبالاتی و … از سوی راننده ندارد، و این برعهده مرجع قضایی است که با ارجاع به کارشناس و شرایط و اوضاع و احوال پرونده بهدست آورد که چه کسی در وقوع حادثه مرتکب تقصیر شده است، چنانچه برای مقام قضایی اثبات شود که فرد بدون گواهینامه مقصر حادثه بوده، برابر قانون مکلف است مجازات وی را تشدید کند.
مضافاً اینکه قاضی میتواند به عنوان مجازات تکمیلی مجرم را به مدت یک تا پنج سال از حق رانندگی یا تصدی وسایل موتوری محروم کند.
لازم به ذکر است در قتل غیرعمد ناشی از تخلفات رانندگی، مجازات قصاص وجود ندارد و تنها مجازات تعیین حبس تعریزی و جزای نقدی، در صورت مطالبه اولیایدم در نظر گرفته شده است.