مجازات رانندگی بدون گواهی‌نامه

     تمهیدات قانون مجازات اسلامی
اصلاحات صورت‎گرفته در قانون مجازات اسلامی سال ۱۳۹۲، به قاضی اجازه داده است که در همه جرایم تعزیری (چه عمدی و چه غیرعمدی) چنانچه مجازات اعمال‎شده تا درجه ششم تعیین شده باشد (حبس بیش از ۶ ماه تا دو سال و جزای نقدی بیش از بیست میلیون ریال تا هشتاد میلیون ریال) مجازات تکمیلی (متناسب با جرم و خصوصیات مرتکب) نیز برای وی تعیین کند.
در اینجا این پرسش مطرح می‎شود که چنانچه کسی پروانه رانندگیش را به‌موقع تمدید نکرد، آیا در صورت رانندگی مرتکب جرم شده است؟
در پاسخ باید گفت چنین شخصی دارای دو مسئولیت است؛ نخست عدم اقدام به‎موقع جهت تمدید گواهی‎نامه که مشمول جریمه خاصی است. دوم رانندگی بدون در اختیار داشتن گواهی‎نامه معتبر که در حکم فرد فاقد گواهی‎نامه به حساب می‎آید. 
به طور مثال کسی که قبلاً بدون عینک مجاز به رانندگی بوده و متعاقباً با ضعف بینایی مواجه یا دچار عارضه نقص عضوی شده که باید با خودرویی خاص رانندگی کند، فاقد گواهی‎نامه تلقی می‌شود. 
به گزارش بخش فرهنگی قوه‌قضاییه، همانطور که می‎دانیم برای راندن برخی از وسایل نقلیه مانند تاکسی علاوه بر داشتن گواهی‎نامه، صاحب آن باید ۲۳ سال سن داشته باشد یا از زمان دریافت گواهی‎نامه‎اش یک سال گذشته باشد و… آیا در این حالت فردی که فاقد این شرایط است، در حکم راننده بدون گواهی‎نامه است؟
در پاسخ: باید گفت این افراد فاقد گواهی‎نامه محسوب نمی‎شوند، اما عمل آنان تخلف از مقررات رانندگی است که باید جریمه شوند ولی مجرم محسوب نمی‎شوند. 
حتی اگر رانندگی آنان منجر به وقوع تصادف شود، به صرف نداشتن شرایط لازم برای رانندگی مقصر حادثه به حساب نمی‎آیند بلکه آنچه در تعیین مقصر حادثه اثرگذار بوده، وقوع رابطه بین ایجاد حادثه و خطای راننده است که این رابطه باید مستقیم باشد. یعنی اگر آن علت وجود نمی‎داشت، حادثه هم به‏وجود نمی‎آمد. 
بنابراین اگر کسی در حادثه رانندگی حتی گواهی‎نامه هم نداشته باشد، چنانچه علت وقوع حادثه بی‌احتیاطی یا بی مبالاتی از سوی طرف مقابل باشد، او به علت نداشتن گواهی‎نامه مقصر قلمداد نمی‎شود، اگرچه از حیث اینکه فاقد گواهینامه بوده، قابل تعقیب و مجازات است.
پرسش دیگری که می‎توان مطرح کرد، این است که اگر کسی که گواهی‎نامه رسمی برای وسایل نقلیه موتوری ندارد، اقدام به رانندگی کند که منجر به قتل دیگری شود، آیا مقصر حادثه تلقی می‎شود؟
چنانچه اشاره شد صرف نداشتن گواهی‎نامه، دلالت بر تقصیر راننده ندارد و همانطور که داشتن گواهی‎‎نامه نیز دلالت بر عدم تحقق بی‎احتیاطی یا بی‎مبالاتی و … از سوی راننده ندارد، و این برعهده مرجع قضایی است که با ارجاع به کارشناس و شرایط و اوضاع و احوال پرونده به‎دست آورد که چه کسی در وقوع حادثه مرتکب تقصیر شده است، چنانچه برای مقام قضایی اثبات شود که فرد بدون گواهی‎نامه مقصر حادثه بوده، برابر قانون مکلف است مجازات وی را تشدید کند. 
مضافاً اینکه قاضی می‌تواند به عنوان مجازات تکمیلی مجرم را به مدت یک تا پنج سال از حق رانندگی یا تصدی وسایل موتوری محروم کند. 
لازم به ذکر است در قتل غیرعمد ناشی از تخلفات رانندگی، مجازات قصاص وجود ندارد و تنها مجازات تعیین حبس تعریزی و جزای نقدی، در صورت مطالبه اولیای‌دم در نظر گرفته شده است.