
لذا اگر پس از تشکیل تعهد جدید، روشن شود که تعهد قبلی باطل بوده و تعهد جدید هم بر اساس تعهد سابق واقع شده که باطل بوده، تعهد جدید هم باطل خواهد بود.
موارد تبدیل تعهد
بر اساس ماده ۲۹۲ قانون مدنی، تبدیل تعهد به صور ذیل محقق میشود:
صورت اول: تبدیل تعهد به اعتبار تبدیل دین: که خود این به دو نحو حاصل میشود:
۱- بهوسیله تبدیل موضوع و مورد تعهد: مثلاً بهجای صد کیلو برنج، تعهد بر صد کیلو جو میکند.
۲- بهوسیله تبدیل سبب تعهد: مثلاً تعهد به دادن صد میلیون تومان بابت ثمن معامله تبدیل به تعهد به دادن صد میلیون تومان بابت عقد قرض شود.
صورت دوم: تبدیل تعهد به اعتبار تبدیل مدیون: در این صورت تعهد متعهد اصلی از بین رفته و ذمه او در برابر متعهدله آزاد میشود و بهجای آن تعهد مشابه دیگری بر عهده متعهد جدید استقرار پیدا میکند.
در این نوع تبدیل تعهد، علاوه بر رضایت متعهد جدید، رضایت متعهدله هم ضروری و لازم است لذا در بند ماده ۲۹۲ به این مورد اشاره شده است.
تبدیل تعهد مدیون به دو نحو قابل تصور است:
۱- این کار با موافقت مدیون انجام گیرد. در این صورت تعهد جدید جایگزین تعهد سابق میشود. مثلاً خریدار مالی به جای اینکه ثمن معامله را به فروشنده بپردازد با درخواست فروشنده، در برابر طلبکارش نسبت به پرداخت دینش تعهد کند.
۲- اگر این کار بدون رضایت مدیون و بدون اذن او انجام شود، باز ذمه مدیون اصلی بری و ذمه مدیون فرعی مشغول میشود.
بنابراین میتوان نتیجه گرفت که در تبدیل تعهد مدیون، رضایت مدیون نقشی ندارد. زیرا تصرفی در اموال او نمیشود تا نیاز به رضایت او باشد.
البته اگر متعهد جدید قصد رجوع به مدیون اصلی را در آینده دارد، باید از او اجازه بگیرد. در غیر این صورت حق مراجعه نخواهد داشت و عمل او تبرعی است.
صورت سوم: تبدیل تعهد به اعتبار تبدیل داین و متعهدله است: به این صورت که داین و مدیون توافق میکنند که تعهد مدیون در مقابل داین، تبدیل به تعهد مدیون در برابر شخص ثالث باشد. در این صورت هم رضایت مدیون شرط است.
آثار تبدیل تعهد
از آنجایی که در تبدیل تعهد، تعهد اول کلاً از بین میرود و تعهد جدید جانشین تعهد سابق میشود و هر تعهدی هم برای خود آثار و احکام مخصوص به خود را دارد، قهراً این تبدیل، به آثار تعهد سابق هم سرایت خواهد کرد و برای خود آثاری به همراه خواهد داشت. از جمله:
۱- سقوط تعهد اول: که تعهد اولی با تمام آثار و احکام خاص خود ساقط و ذمه متعهد نسبت به آن بری خواهد شد.۲- زوال تضمینات تعهد سابق: با سقوط تعهد اول تضمینات آن نیز ساقط میشود زیرا این تضمینات، وجود مستقل حقوقی ندارند.۳- پیدایش تعهد جدید: همزمان با سقوط تعهد قبلی، تعهد جدید به وجود میآید که دارای شرایط و احکام خاص خود است. از آنجایی که تبدیل تعهد ماهیت قراردادی دارد و خود تعهد جدید و مستقلی است، قهراً طرفین تعهد باید شرایط اساسی صحت معاملات و تعهدات را داشته باشند. مثلا اهلیت، قصد انشاء، رضایت و مشروعیت جهت تبدیل را دارا باشند. در غیر این صورت، تبدیل تعهدی صورت نخواهد گرفت.