
صور مختلف تعدد جرم
تعدد جرم دارای صور مختلفی است. گاه کسی مرتکب فعل واحدی شده که دارای عناوین متعدد جرم است و ارتکاب یک عمل و رفتار واحد منجر به نقض دو یا چند ماده از قانون میشود که این نوع تعدد را تعدد معنوی یا اعتباری میگویند.مانند اینکه فردی با استفاده از سند مجعول، اقدام به شروع به کلاهبرداری کند که فعل واحد (ارایه سند مجعول) انجام یافته اما دارای دو عنوان مجرمانه است.همچنین گاهی فردی مرتکب اعمال متعددی اعم از فعل و ترک فعل میشود که هر یک جرم واحدی به شمار میرود.ارتکاب جرایم متعدد در زمانهای مختلف بهنحوی است که در فواصل ارتکاب آنها درباره هیچ یک از جرایم ارتکابی حکم محکومیت قطعی صادر نشده است.به عبارت دیگر جرم دوم قبل از آن که جرم نخست منجر به یک محکومیت کیفری قطعی شود، ارتکاب یافته است.
مجازات تعدد مادی و معنوی جرم در جرایم تعزیری
بر اساس ماده 131 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392، هر گاه در جرایم تعزیری رفتار واحد دارای عناوین مجرمانه متعدد باشد، مرتکب صرفا به یک مجازات و آن هم مجازات جرم اشد محکوم میشود.بهطور مثال، چنانچه شخصی با ارائه سند مجعول شروع به کلاهبرداری کند، رفتار وی دارای دو عنوان مجرمانه است که در تعیین مجازات باید فقط یک مجازات و آن هم مجازات بزهی که در قانون شدیدتر است، مورد لحاظ و حکم قرار گیرد.درباره مجازات تعدد مادی (واقعی) جرم در جرایم تعزیری نیز باید گفت که در قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392، نوع و جنس جرایم ارتکابی در تعیین مجازات و میزان آن موثر نبوده و آنچه موثر است، تعداد جرایم ارتکابی و وجود یا نبود حداقل و حداکثر برای مجازات قانونی جرم است. در جرایم تعزیری، هرگاه جرایم ارتکابی بیش از سه جرم نبوده و مجازات دارای حداقل و حداکثر باشد، مرتکب به حداکثر مجازات قانونی هر جرم محکوم میشود و چنانچه مجازات فاقد حداقل و حداکثر باشد، تا یکچهارم مجازات قانونی به اصل آن اضافه میشود.همچنین هر گاه جرایم ارتکابی بیش از سه جرم باشد و مجازات دارای حداقل و حداکثر باشد، دادگاه مجازاتی بیشتر از حداکثر قانونی جرم تعیین میکند که مازاد آن بیش از نصف حداکثر مجازات قانونی نخواهد بود.چنانچه مجازات دارای حداقل و حداکثر نباشد، دادگاه در تعیین مجازات، تا نصف مجازات قانونی به اصل آن اضافه میکند. در هر حال صرفا مجازات اشد اجرا میشود.
استثناهای تعدد جرم تعزیری
تعدد جرم تعزیری دارای استثناهایی است که یکی از این موارد، عنوان مجرمانه خاص برای مجموع جرایم ارتکابی است که در این مورد، قانونگذار از همان مقرره سابق خود پیروی میکند و همانطور که ذیل ماده 47 قانون سابق اشاره کرده است که اگر مجموع جرایم ارتکابی در قانون، عنوان جرم خاص داشته باشد، مرتکب به مجازات مقرر در همان قانون محکوم میشود، در تبصره 2 ماده 134 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 نیز اعمال مقررات تعدد را در این خصوص منتفی دانسته و صرفاً تعیین مجازات را بر اساس همان قانون اعلام کرده است.یکی دیگر از استثناهای تعدد جرم تعزیری، تعدد جرم در جرایم تعزیری درجه هفت و هشت است.به موجب مقررات تبصره 3 ماده 134 قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392، مقررات تعدد جرم در جرایم تعزیری درجه هفت و هشت اعمال و اجرا نمیشود. بدین معنا که اگر کسی مرتکب جرایم متعدد شود که دارای مجازات درجه هفت و هشت باشد، به مجازات هر یک از جرایم ارتکابی از نوع درجه هفت و هشت محکوم میشود و در اجرا نیز قاعده جمع مجازاتها اعمال و تمامی مجازاتها به مورد اجرا گذاشته میشود.همچنین اگر فردی مرتکب جرایم متعددی شود که برخی از آنها دارای مجازات درجه هفت و هشت و برخی دیگر دارای مجازات درجه یک تا 6 باشد، مجازاتهای جرایم درجه هفت و هشت با مجازات سایر درجهها جمع میشود.
هنگامی که شخص واحد مرتکب جرایم متعدد میشود، دو فرض قابل تصور است:
1- ارتکاب جرم یا جرایم بعدی هنگامی صورت گیرد که جرایم قبلی هنوز کشف نشدهاند یا حکم محکومیت قطعی درباره آنها صادر نشده باشد. این مورد تعدد جرم است؛ زیرا با وضعیت مرتکبی روبهرو هستیم که بیش از یک جرم مرتکب شده است؛ اعم از اینکه جرایم متعدد را توامان و در زمان نزدیک به هم یا اینکه در زمانهای کم و بیش طولانی مرتکب شده و نسبت به هیچ کدام از جرایم ارتکابی به محکومیتهای قطعی نرسیده باشد.
2- در فرض دوم جرم یا جرایم بعدی پس از آن که در مورد جرم قبلی حکم محکومیت قطعی صادر شده است، ارتکاب مییابد که این موضوع همان تکرار جرم است. شباهت تعدد و تکرار جرم در ارتکاب بیش از یک جرم توسط مرتکب است و تفاوت آنها نیز وجود محکومیت قطعی مرتکب، قبل از ارتکاب جرم یا جرایم بعدی است. در صورت عدم وجود محکومیت قطعی، ارتکاب جرم یا جرایم بعدی مشمول تعدد جرم است. نکتهای که باید در این خصوص مورد توجه قرار گیرد، این است که چنانچه شخصی مرتکب دو جرم موجب حد شود که مجازات یکی اعدام و دیگری حبس یا یکی اعدام و دیگری تبعید باشد، فقط مجازات اعدام اجرا میشود.