تبعات قانونی افشای اسرار شغلی

 تعریف اسرار تجاری
اسرار تجاری به هر نوع اطلاعات ارزشمندی اطلاق می‌شود که دارای ارزش مستقل اقتصادی باشد، بدون آن که در نزد عموم مورد شناسایی واقع شده باشد. 
با این توصیف شامل هر نوع اطلاعات مانند فرمول شیمیایی تولید نوشابه، الگو و نظریه‌ای است که به صاحب خود، امتیاز رقابتی در بازارهای تجاری اعطا می‌کند و اتکا به این اطلاعات، قدرت رقابت بیشتری به دارنده آن در عرصه فعالیت‌های تجاری می‌دهد. 
دایره این موضوع گاهی مواردی از قبیل اختراع جدید بدون آن که هنوز تقاضای ثبت آن شده باشد، استراتژی‌های بازار، تکنیک‌های تولید و مجموعه دستورات کامپیوتری را نیز در بر می‌گیرد و حتی بعضاً شامل فهرست‌های مشتریان و همچنین طرح ایجاد و خط تولید جدید، اعم از اینکه از طریق صحیح یا ناصحیح مانند سرقت، به‌دست آید، می‌شود.

 آثار کیفری در قانون مجازات اسلامی و سایر قوانین
طبق قانون مجازات اسلامی، پزشکان، جراحان، ماماها و داروفروشان و کلیه کسانی که به مناسبت شغل یا حرفه‌شان محرم اسرار می‌شوند هرگاه در غیر موارد قانونی، اسرار مردم را افشا کنند، به سه ماه و یک روز تا یک سال حبس یا به جزای نقدی از یک میلیون و ۵۰۰ هزار ریال تا ۶ میلیون ریال محکوم می‌شوند.
قانونگذار در ماده ۶۴۸ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۷۵، پزشکان و ماما‌ها را رازداران حرفه‌ای معرفی کرده است که البته به این گروه می‌توان وکلا و قضات را هم اضافه کرد.
پر واضح است که ما نمی‌توانیم هر گونه اطلاعاتی را جزو اسرار تجاری محسوب کنیم، اما از آنجایی که ملاک قابل مجازات بودن افشای اسرار، جنبه عمومی این عمل است، هر شغل و حرفه‌ای را که موجب اعتماد به آنها شده است را در بر می‌گیرد. بنابراین از جمله موارد آن، اسراری است که افرادی به مناسبت شغل و حرفه خود به آنها پی می‌برند و این اطلاعات صرف‌نظر از سری بودنشان باید دارای ارزش اقتصادی مستقل نیز باشند. 
بدین ترتیب کسانی مانند پرسنل فنی شرکتی که به مناسبت شغل خود به اسراری پی می‌برند، مشمول ماده ۶۴۸ خواهند شد. زیرا در ماده مزبور گفته شده است «و کلیه کسانی که به مناسبت شغل یا حرفه خود محرم اسرار می‌شوند»، که یک اصل کلی به دست می‌آید و آن عبارت است از اینکه برای حفظ ارزش اعتماد عمومی در مراودات اقتصادی بتوان این دست افراد را مشمول ماده دانست.
همچنین در خصوص سوءاستفاده از برندها و علایم تجاری ثبت‌شده، ضمن اینکه مطابق ماده ۴۱ قانون ثبت علایم و اختراعات مصوب سال ۱۳۸۶ هر ذی‌نفعی می‌تواند از دادگاه ابطال استفاده از علامت ثبت را درخواست کند، حسب ماده ۶۱ قانون مذکور هر شخصی که با علم و عمد مرتکب عملی شود که نقض حقوق به شمار آید یا طبق آن، عمل غیرقانونی تلقی شود، مجرم شناخته شده و علاوه بر جبران خسارت به پرداخت جزای نقدی یا حبس تعزیری از ۹۱ روز تا ۶ ماه یا هر دوی آنها محکوم می‌شود.

 قانون حمایت از حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان 
چنان که می‌دانیم کپی‌رایت نوعی حفاظت قانونی از آثار چاپ‌شده و چاپ‌نشده ادبی، علمی و هنری است. این آثار به هر صورت که عرضه شده باشند، در حالی ‌که ماهیتی قابل درک داشته باشند، یعنی دیده، شنیده یا لمس شوند مورد حمایت قانونی خواهند بود.
بر اساس قانون حمایت از حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان مصوب سال ۱۳۴۸، آثاری که توسط پدید‌آورندگان تهیه می‌شود و آنچه پدید‌آورنده از راه دانش‌ و ابتکار پدید می‌آورد، از آن او است. در این راستا در ماده یک این قانون تصریح شده است که از نظر این قانون به مؤلف، مصنف و هنرمند، «‌پدیدآورنده» و به آنچه از راه دانش یا هنر یا ابتکار آنان پدید می‌آید، بدون در نظر گرفتن ‌طریقه یا روشی که در بیان یا ظهور یا ایجاد آن به کار رفته است، «‌اثر» اطلاق می‌شود. از نظر ضمانت اجرای کیفری ‌حسب ماده ۲۳ قانون مذکور مقرر شده است که هر کس تمام یا قسمتی از اثر دیگری را که مورد حمایت این قانون است به نام خود یا به نام پدیدآورنده بدون اجازه او یا عالماً عامداً به‌نام شخص دیگری غیر از پدیدآورنده نشر یا پخش یا عرضه کند به حبس تأدیبی از ۶ ماه تا ۳ سال محکوم خواهد شد. از سوی دیگر، در حقوق مربوط به اختراعات، محرمانه یا سری بودن تا پیش از پر کردن تقاضا‎نامه ثبت اختراع، حیاتی است. چنانچه مخترعی خواهان آن باشد که اختراع خود را الی‌الابد مورد حمایت قرار دهد، می‌تواند آن را تحت عنوان اسرار تجاری و نه اختراع، ثبت کند.

 آثار کیفری در قانون تجارت الکترونیکی
در رابطه با حمایت از اسرار تجاری، قانونگذار موادی از  قانون تجارت الکترونیکی مصوب سال ۱۳۸۲ را به این اسرار و حمایت از آن در محیط الکترونیکی تخصیص داده است.
با توجه به پیشرفت علم و تکنولوژی در عرصه‌های مختلف تجاری و نمایان شدن جنبه‌های جدیدی از روابط و معاملات تجاری، مبحث دوم از فصل دوم قانون فوق به حمایت از اسرار تجاری اختصاص داده شده است. 
در این ارتباط در ماده ۶۵ این قانون اسرار تجاری الکترونیکی تعریف و به حمایت از آن تصریح شده است. طبق این ماده اسرار تجاری شامل اطلاعات، فرمول‌ها، الگوها، نرم‌افزارها، ابزار و روش‌ها، تألیف‌های منتشرنشده، روش‌های انجام تجارت و داد و ستد، فنون، نقشه‌ها، فراگردها، اطلاعات مالی، فهرست مشتریان، طرح‌های تجاری و امثال این‌هاست که دارای این خصوصیات هستند: به طور مستقل دارای ارزش اقتصادی هستند؛ در دسترس عموم قرار ندارند و تلاش‌های معقولانه‌ای برای حفظ و حراست از آنها انجام شده است.
قانونگذار در ماده ۶۴ نیز تحصیل غیرقانونی اسرار تجاری و اقتصادی برای خود یا افشای آن برای دیگری را در محیط الکترونیکی جرم دانسته و در ماده ۷۵ همان قانون برای متخلفان مجازات حبس و جزای نقدی در نظر گرفته است.
به گزارش معاونت فرهنگی قوه‌قضاییه، همچنین در ماده ۷۵ پیش‌بینی شده است که علاوه بر مجازات تحصیل غیرقانونی اسرار تجاری یا افشای آن، نقض حقوق قراردادهای استخدامی مبنی بر عدم افشای اسرار شغلی یا دستیابی غیرمجاز به اسرار تجاری مجموعه‌ای که شخص در آن مشغول به کار است، به منظور رقابت برای جلب منفعت یا ورود خسارت در بستر مبادلات الکترونیکی، مستحق حبس از ۶ ماه تا دو سال و نیم، و جزای نقدی معادل پنجاه میلیون ریال است.

 قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای 
قانونگذار در قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای که در سال ۱۳۷۹ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید، بیان می‌دارد؛ حق نشر، عرضه، اجرا و حق بهره‌برداری مادی و معنوی نرم‌افزار رایانه‌ای متعلق به پدیدآورنده آن است. 
نحوه تدوین و ارایه داده‌ها در ‌محیط قابل پردازش رایانه‌ای نیز مشمول احکام نرم‌افزار خواهد بود. همچنین در این قانون پیش‌بینی شده که مدت حقوق مادی ۳۰ سال از تاریخ پدیدآوردن نرم‌افزار و مدت حقوق‌ معنوی نامحدود است.
لذا با توجه به اصول و قواعد مسلم حقوقی که اضرار به غیر را موجب مسئولیت می‌داند بنابراین نقض حقوق مورد حمایت این قانون در صورتی که موجب ورود ضرر به دارنده حقوق شود، امکان مطالبه خسارت وارده را با رعایت شرایط عمومی دعوی خسارت، همچون اثبات رابطه سببیت و میزان خسارت وارده فراهم می‌سازد.ضمناً نقض حقوق موضوع این قانون ضمانت اجرای کیفری نیز در پی داشته، چنانچه در ماده ۱۳ مقرر شده است که هر کس حقوق مورد حمایت این قانون را نقض کند، علاوه بر جبران خسارت به حبس از ۹۱ روز تا ۶ ماه و جزای نقدی از ۱۰ میلیون تا پنجاه میلیون ریال محکوم می‌شود. 
لازم به ذکر است که بزه مزبور از جرایم خصوصی محسوب می‌شود و با شکایت شاکی خصوصی آغاز و با گذشت او موقوف خواهد شد.

 توصیه هایی برای صیانت از اسرار تجاری
از آنجایی که اطلاعات تجاری همواره در معرض تهدید قرار دارند در ابتدا توصیه می‌شود که باید به وسیله صاحبان آن اقداماتی مانند حسب مورد نصب پس‌ورد صورت پذیرد تا از افشای آن نزد دیگران از جمله رقبای اقتصادی جلوگیری شود. اگرچه هیچ‌کس حق ندارد که اسرار خود را در برابر دیگران فاش کند اما برخی افراد هم هستند که به اقتضای شغل خود ممکن است از بروز امور مهم و پنهانی افراد اطلاع پیدا کنند و همین مساله، ایجاب می‌کند تا از اسرار مردم در برابر دیگران حفاظت کرده و به اصطلاح رازدار باشند. حال اگر این افراد، رازداری نکرده و اسرار دیگران را فاش کنند، از نظر قانون مجرم هستند، که ذی‌نفع می‌تواند حسب مقررات فوق مجازات آنها را از مراجع قضایی درخواست کند. همچنین بنا به توصیه ‌ماده ۱۴ قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای شاکی خصوصی می‌تواند تقاضا کند مفاد حکم دادگاه در یکی از روزنامه‌ها با انتخاب و هزینه او آگهی شود.
همچنین توصیه می‌شود از کارگران و پرسنل شرکت‌های خصوصی و غیره، در هنگام تنظیم قرارداد، تعهداتی اخذ شود مبنی بر اینکه چنانچه نقض تعهد کرده و اسرار شغلی را افشا کنند، دارای مسئولیت مدنی هستند؛ یعنی مکلف به جبران خسارتند و حسب مقرراتی که شرح آن گذشت، از جهت کیفری نیز قابل مجازات خواهند بود.