
«الف» به عنوان مالک و همچنین راهن، مال مرهونه را در قالب بیع به «ب» واگذار و متعهد به تنظیم سند می شود و متعاقبا نسبت به تنظیم سند اقدام نکرده و «ب» نسبت به دادخواست الزام به تنظیم سند تقدیم می کند. مرتهن اعلام می دارد حتی با شرط حفظ حقوق وي رضایتی به تنظیم سند ندارد. در فرض مذکور و با وصف عدم رضایت مرتهن، آیا دادگاه می تواند حکم به تنظیم سند رسمی با حفظ حقوق مرتهن صادر کند؟ چنانچه معامله صورت گرفته راجع به مال مرهونه بدون اذن مرتهن ولی با حفظ حقوق وي باشد، آیا مرتهن می تواند قرارداد مذکور را رد کند؟ در این گونه معاملات بررسی موضوع حفظ حقوق مرتهن و رعایت حقوق وي بر عهده چه کسی است و قول مرتهن مقدم است یا راهن یا خریدار؟
مستفاد از ماده ۷۹۳ قانون مدنی، بیع مال مرهون غیرنافذ است و همان گونه که در راي وحدت رویه شماره ۶۲۰ مورخ 20 آبان سال 1371 هیات عمومی دیوان عالی کشور آمده، همین که معامله مذکور بالقوه نافی حق مرتهن باشد، کافی است. با وجود این، از آنجایی که حفظ حقوق مرتهن مبناي این حکم است، به نظر می رسد، پذیرش دعواي الزام به تنظیم سند رسمی انتقال ملک مرهون مورد معامله با حفظ حقوق مرتهن فاقد اشکال باشد. راي اصراري شماره ۳۱ مورخ 11 اسفند سال 1377 دیوان عالی کشور، موید این نظر است.
بنابراین آنچه حائز اهمیت است حفظ حقوق مرتهن است و چنانچه مرتهن بدون ذکر علت موجهی صرفاً اعلام دارد که براي تنظیم سند انتقال راضی نبوده یا معامله مسبوق به اذن وي نیست، براي رد دعواي الزام به تنظیم سند رسمی کافی نیست و دادگاه در هر حال باید احراز کند که با تنظیم سند انتقال، به حقوق مرتهن خللی وارد نمیشود و تقدم قول هریک بر دیگري نیز منتفی است.