بعد از فوت پدر قیم کیست

بعد از فوت پدر قیم بچه صغیر ، جد پدری ، وصی منصوب از جانب پدر یا جد پدری و مادر وی می باشند که در صورت دارا بودن شرایط لازم ، به سمت قیمومت فرد محجور صغیر ، انتخاب می شوند . نحوه تعیین قیم بعد از مرگ پدر ، از طریق طرح تقاضای قیمومت ، به اداره سرپرستی محل اقامت محجور می باشد .

بر اساس قانون ، سه قسم از افراد ، محجور تلقی می شوند و توانایی اعمال برخی از حقوق قانونی خود را به صورت مستقل ، نخواهند داشت . از جمله این افراد ، می توان به افرادی که صغیر ، سفیه و مجنون هستند ، اشاره نمود . به همین دلیل است که در قانون ، راهکارهایی برای حمایت از محجوران ، پیش بینی شده است تا حتی الامکان ، حقوق قانونی آنها به دلیل شرایط خاصی که دارند ، مورد تضییع قرار نگیرد .

یکی از این راهکارها ، این است که برای محجوران ، در شرایط خاصی ، قیم تعیین می شود که نهاد قیمومت ، در کنار ولایت قهری پدر و جد پدری ، تا حد زیادی ، قادر به تامین منافع ایشان است . در شرایط عادی ، قیم افراد محجور ، همان پدر ایشان می باشد . اما گاهی ، ممکن است پدر ، فوت کرده باشد و از آن جهت که امور مالی محجورین ، باید توسط قیم انجام شود ، این سوال مطرح می شود که قیم بچه بعد از مرگ پدر ، چه کسی خواهد بود ؟

برای پاسخ دادن به این سوال ، در ادامه این مقاله ، ابتدا به این مطلب می پردازیم که بعد از فوت پدر قیم کیست و پس از اینکه شرایط شخصی که بعد از فوت پدر ، قیم می شود را بیان نمودیم ، نحوه تعیین وی را نیز ، به تفصیل مورد بررسی قرار خواهیم داد .

همواره ، افرادی هستند که به لحاظ شرایط خاصی که دارند ، توانایی تصرف در امور مالی و یا حتی امور غیر مالی خود را ندارند که به این قبیل افراد ، در اصطلاح حقوقی ، محجور گفته می شود . بر اساس قانون مدنی ، انواع محجورین را می توان به سه دسته ، تقسیم بندی کرد که شامل افراد صغیری که زیر سن بلوغ هستند ، افرادی که سفیه هستند و افرادی که مجنون یا دیوانه هستند ، می باشد .

این قبیل افراد ، در اغلب موارد ، توانایی تصرف در امور مالی و بعضا ، غیر مالی خود را نداشته و معاملات محجورین ، در مواردی ، غیر نافذ و یا باطل می باشد . به همین مناسبت ، باید اشخاصی وجود داشته باشند تا به جای محجورین ، یا با کمک آنها ، تصمیمات لازم ، برای انجام امور مالی یا غیر مالی آنها را اتخاذ نمایند . در شرایط عادی که پدر بچه محجور ، در قید حیات است ، این امر را به عهده می گیرد و تحت عنوان ولی قهری ایشان ، با اختیارات گسترده ای ، تا رسیدن وی به سن بلوغ ، عمل می نماید .

اما در مواردی ، ممکن است پدر ، در قید حیات نباشد . به همین دلیل ، لازم است که شخصی ، بعد از مرگ پدر ، قیمومت محجورین را به عهده گیرد . اما قبل از اینکه به این سوال پاسخ دهیم که بعد از فوت پدر ، قیم بچه کیست ، باید به این نکته توجه داشت که اصولا ، در سه حالت ، اقدام به تعیین قیم برای محجورین می شود که بر اساس ماده 1218 قانون مدنی ، شامل موارد زیر می باشد :

حالت اول ، زمانی است که فرد محجور ، صغیر یا بچه بوده و ولی خاص ( یعنی پدر ، جد پدری یا وصی منصوب از جانب آنها ) را نداشته باشد . حالت دوم ، زمانی است که فرد مجنون یا غیر رشید ، از همان زمان کودکی ، مجنون یا سفیه بوده و ولی خاص نیز ، نداشته باشد . حالت سوم ، این است که فرد ، بعد از اینکه به سن بلوغ رسید ، مجنون یا غیر رشید شود که در همه این موارد ، لازم است که برای فرد محجور ، قیم تعیین شود .

به عبارت دیگر ، در حالت اول و دوم ، یعنی زمانی که فرد محجور ، بچه صغیر است ، یا در فرضی که حجر ، متصل به زمان صغر یا کودکی باشد ، در صورتی که ولی خاص اعم از پدر ، جد پدری و وصی منصوب از طرف آنها وجود داشته باشد ، نیازی به تعیین قیم برای بچه محجور نیست ؛ اما اگر ولی خاص وجود نداشت ، نوبت به تعیین قیم می رسد .

در حالت سوم ، یعنی زمانی که فردی بعد از رسیدن به سن بلوغ ، درگیر جنون یا عدم رشد شده و محجور می گردد ، می بایست برای وی قیم تعیین شود ؛ حتی اگر ولی خاص ( پدر ، جد پدری ، وصی منصوب ) داشته باشد . در این حالت ، معمولا ، خود پدر یا جد پدری ، قیم فرزند می شوند . اما گاهی ، ممکن است که پدر ، فوت کرده باشد . در این حالت نیز ، این سوال مطرح می شود که قیم بچه بعد از مرگ پدر کیست ؟

بر اساس آنچه گفته شد ، در مواردی که محجور ، صغیر است یا در حالتی که حجر ، متصل به زمان صغر می باشد و محجور ، ولی خاص ندارد ، نوبت به تعیین قیم برای بچه ، توسط دادگاه خواهد رسید . در این شرایط ، دادگاه ، اصولا نزدیک ترین شخص به محجور را به سمت قیمومت ، تعیین خواهد نمود که نخستین گزینه ، مادر می باشد که در صورت دارا بودن شرایط ، قیم بعد از فوت پدر خواهد شد و در غیر این صورت ، یکی دیگر از خویشاوندان دارای صلاحیت محجور ، به عنوان قیم تعیین می شوند ؛ به عنوان نمونه ، عمو یا جد مادری محجور .

اما در حالتی که حجر ، متصل به زمان صغر نبوده و فرد ، پس از اینکه به سن بلوغ رسیده و از ولایت پدر و جد پدری خارج شد ، مجددا محجور گشت نیز ، نوبت به تعیین قیم توسط دادگاه خواهد رسید ؛ حتی اگر این فرد ، ولی خاص داشته باشد . در فرضی که پدر زنده است ، پدر به عنوان قیم بچه محجور ، تعیین می شود . اما پس از فوت پدر ، دادگاه می تواند افرادی همچون پدر بزرگ ، مادر یا سایر خویشاوندان حایز شرایط را به عنوان قیم وی ، تعیین نماید .

شرایط قیم بعد از فوت پدر

در قسمت قبل ، به بررسی این موضوع پرداخته شد که قیم بچه محجور بعد از مرگ پدر کیست . همانطور که اشاره شد ، اصولا در مورد محجورین صغیر یا بچه یا افرادی که حجر آنها متصل به زمان صغر است ، بعد از فوت پدر ، پدر بزرگ وی یا وصی منصوب از جانب پدر یا پدر بزرگ ، ولی قهری بچه محسوب شده و در صورت وجود اشخاص مزبور ، اصولا نیازی به تعیین قیم بچه بعد از مرگ پدر ، نخواهد رسید . اما اگر این افراد ولی خاص نداشتند ، یا در مورد محجورینی که حجر آنها متصل به زمان صغر یا کودکی نبود ، باید توسط دادگاه ، قیم تعیین شود .

اما سوالی که در این خصوص مطرح می شود ، این است که شخصی که بعد از فوت پدر ، قیم محجور می شود ، می بایست چه شرایطی را داشته باشد ؟ پاسخ به این سوال ، از این جهت ، حایز اهمیت است که حدود اختیارات قیم ، شامل انجام کلیه امور مالی و برخی امور غیر مالی مربوط به محجورین می باشد و هر چند که قیم بعد از فوت پدر ، می بایست برای انجام این امور ، از اداره سرپرستی ، کسب اجازه نماید ، با این وجود ، دارا بودن برخی شرایط قانونی ، ضروری است .

در پاسخ به این سوال ، باید گفت که در ماده 1231 قانون مدنی ، شرایط سلبی ، برای قیم تعیین شده است . به این معنا که در صورت وجود برخی از شرایط ، افرادی که ذکر شدند ، نمی توانند سمت قیمومت بعد از مرگ پدر را به عهده بگیرند . بر اساس این ماده ، اشخاص زیر ، شرایط قیم بعد از فوت پدر را نداشته و نمی توانند به سمت قیمومت تعیین شوند : افرادی که خودشان ، تحت ولایت قهری فرد دیگری هستند و یا اینکه شخص دیگری ، عهده دار قیمومت آنها است ، نمی توانند قیم محجورین شوند ؛

افرادی که به دلیل ارتکاب برخی از جرایم ، از قبیل سرقت ، خیانت در امانت ، کلاهبرداری ، اختلاس ، هتک ناموس یا جرایم منافی عفت ، جنحه نسبت به اطفال و ورشکستگی به تقصیر ، به موجب حکم قطعی دادگاه ، محکوم شده اند ؛

کسانی که معروف به فساد اخلاقی هستند و نیز ، افرادی که خود یا خویشاوندان طبقه اول آنها ، دعوای حقوقی بر محجور مورد نظر داشته باشند نیز ، قادر به انتخاب و معرفی تحت عنوان قیم ، نخواهند بود و در صورت تعیین ، عزل و انعزال قیم ، قابل انجام است .

اشخاصی که حکم ورشکستگی آنها صادره شده و هنوز ، عمل ورشکستگی آنها تصفیه نشده است نیز ، شرایط قیم شدن بچه ها بعد از فوت پدر را ندارند ؛

همچنین ، در صورتی که یک زن ، به سمت قیمومت بچه تعیین شده باشد ، حتما باید رضایت شوهر برای انجام این امر را داشته باشد . به این دلیل ، در ماده 1233 قانون مدنی ، مقرر شده است که زن ، بدون اجازه شوهر ، نمی تواند سمت قیمومت را قبول کند .

نحوه تعیین قیم بعد از فوت پدر

در قسمت های قبل ، به بررسی این موضوعات پرداخته شد که بعد از فوت پدر قیم بچه کیست و همچنین ، شرایط قیم بعد از مرگ پدر ، مورد بررسی قرار گرفت . اما سوالی که در این خصوص ، ممکن است مطرح شود ، این است که نحوه تعیین قیم بعد از فوت پدر ، چگونه است ؟ در پاسخ به این سوال ، باید گفت که بر اساس ماده 1232 قانون مدنی ، در صورت دارا بودن شرایط قانونی لازم و داشتن صلاحیت ، خویشاوندان محجور ، برای تعیین قیم ، بر سایر افراد ، مقدم می باشند .

اما در خصوص اینکه قیم بچه بعد از فوت پدر چگونه تعیین می شود ، باید گفت که بر اساس قانون مدنی ، در صورت فوت پدر ، مادر و سایر خویشاوندان شخص محجور ، مکلف هستند که مراتب لزوم تعیین قیم را به دادستان حوزه اقامت خود یا نماینده دادستان ، اطلاع داده و تقاضای قیمومیت برای بچه محجور نمایند . همچنین ، بر اساس قانون امور حسبی ، شهرداری ، اداره آمار و ثبت احوال و بخشدار هر محل نیز ، مکلف هستند وجود صغیری که محتاج تعیین قیم است را به دادستانی ، اطلاع دهند .

در این صورت ، نحوه تعیین قیم برای بچه بعد از مرگ پدر ، به این صورت است که دادگاه ، تحقیقات لازم را در خصوص محجور بودن ایشان انجام داده و اشخاصی را که در این خصوص ، اطلاعاتی دارند ، احضار نموده و پس از رسیدگی ، در صورتی که محجوریت فرزندان را احراز نمود ، حکم حجر صادر نموده و در صورت عدم احراز ، درخواست حجر و تعیین قیم را رد می کند .

پس از اینکه حکم حجر صادر شده و قطعی گردید ، دادگاه ، بررسی های لازم را در خصوص تعیین قیم ، انجام داده و فرد دارای صلاحیت برای قیمومت بعد از فوت پدر را تعیین می نماید . البته ، قبل از صدور حکم ، دادگاه می تواند محجور را از تصرف در اموال خود ، ممنوع نموده و اقدام به تعیین امین برای محجوران می نماید . بر اساس قانون امور حسبی ، مادر محجور ، در صورتی که صلاحیت لازم برای قیمومت بعد از پدر را داشته باشد ، مقدم بر دیگران است .

به این منظور ، افرادی که قصد دارند به دادگاه ، درخواست تعیین قیم بعد از فوت پدر برای بچه محجور را تقدیم نمایند ، می توانند با فراهم نمودن مدارکی ، از قبیل گواهی فوت پدر یا جد پدری ، مدارک شناسایی و ارائه آن به اداره سرپرستی موجود در دادسرای محل اقامت محجور ، تقاضای تعیین قیم نمایند و دادگاه ، در صورت دارا بودن شرایط لازم ، ایشان را به سمت قیمومت ، تعیین خواهد کرد .

لازم به ذکر است که قیم تعیین شده ، می تواند سمت خود را رد کند ؛ اما بعد از قبولی سمت قیمومت ، باید کار خود را بلافاصله شروع کند ؛ هر چند که علاوه بر عزل قیم ، امکان استعفای قیم نیز ، وجود دارد و قیم ، می تواند با اجازه یا تنفیذ دادگاه ، از سمت خود ، کناره گیری نماید